نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

• دکتر یاشار ذکی ¹
• دکتر علی ولیقلی‌زاده ²
• دکتر بهادر زارعی ¹

¹ استادیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

² استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه مراغه

چکیده

منطقۀ آزاد تجاری ـ صنعتی ارس محصول کنشِ نظام‌های متعدد در مقیاس‌های فضایی مختلفی است که از آن به‌عنوان یکی از شش دروازۀ حیاتی ایران برای هم پیوندی اقتصاد لمحلی و ملی با اقتصاد جهانی نام می‌برند. به عبارتی، مسیر تحول این واحد تجاری ـ صنعتی به‌عنوان یک ساخت جغرافیایی توسط نظام­هایی در حال هدایت است که آن را از درون (در مقیاس محلی) و بیرون (به‌واسطۀ اثرات سایر مقیاس­های فضایی) سازمان می‌دهند، اگر چه در جایگاه یکی از عناصر ساختاری ـ کارکردی سازمان فضا تمایز یافته و محل آن در فضا معیّن شده است؛ بنابراین، به نظر می­رسد ساخت‌یابی منطقۀ آزاد ارس در فضای وابستگی تحت‌الشّعاع کارکرد سایر مراکز قدرتِ فضا­های پیوستگی است که در مقیاس­های جغرافیایی وسیع‌تر نقش‌آفرین هستند.در واقع با توجه به آنچه که ذکر شد، پژوهش حاضر با روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی در پی تبیین نمودن مقیاس­های فضایی مؤثّر در ساخت و نظام جغرافیایی منطقۀ آزاد ارس است که در همین خصوص، برای تحلیل وضع موجود از چارچوب مفهومی‌ـ نظری مقیاس‌های سه لایۀ جهانی، ملی و محلی مطرح در نظریّۀ نظام­های جهانی پیتر تیلور در پیوند با انواع فضاهای وابستگی و پیوستگی استفاده شده است؛ بنابراین، طبق نتایج این پژوهش مقیاس­های فضایی مؤثّر در روند تحوّلات منطقۀ آزاد ارس متعددتر از سطوح مقیاس­های جغرافیایی سه گانۀ مطرح شده در نظریّۀ نظام­های جهانی است. در واقع علاوه بر فرصت­ها و تهدیدهای اقتصاد جهانی سرمایه­داری در وسیع­ترین مقیاس یعنی مقیاس جهانی، ایدئولوژی دولت ـ ملت در مقیاس ملی یعنی دیدگاههای کلان دولتمردان ایرانی و اثرات فضای وابستگی در مقیاس محلی یعنی موقعیت و محل استقرار منطقۀ آزاد ارس در جلفا، کنش دو مقیاس ناحیه­ای (فروملی) شمال­غرب ایران و نیز مزایا و تنگناهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی قفقاز جنوبی در مقیاس منطقه­ای (فراملی) در سازمان­بندی فضایی منطقۀ آزاد ارس، دخیل و مؤثّر هستند.

کلیدواژه‌ها

• فضای وابستگی
• فضاهای پیوستگی
• مقیاس‌های جغرافیایی
• نظریۀ نظام‌های جهانی
• منطقۀ آزاد ارس

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Space of Dependency and Space of Engagement in Aras Free Trade - Industrial Zone

نویسندگان [English]

• Dr. Yashar Zaki ¹
• Dr. Ali Valigholizadeh ²
• Dr. Bahador Zarei ¹

چکیده [English]

Aras Free Trade and Industrial Zone, attributed as one of the six viatal gateways for Iran's local and national economy to seek co-linkeage with global economy, is an output action of various systems in various spatial scales. In other words, this trade and industrial unit as a geographical structure, has its evolutionary trend commanded by systems that organize it intrinsically (in local scale) and extrinsically (under the impacts of other spatial scales) though it is differentiated in the form of one of the structural-functional component of space and its site is defined and determined in space. It appears that the construcuration of Aras Free Trade and Industrial Zone in the space of dependency is overshadowed by the functionality of other power centers located in the spaces of engagement that acts in wider geographical scales. In fact, based on what was previously mentioned, the current research carried out in descriptive-analytical research method seeks to explain the spatial scales influential in the geographical structure and system of Aras Free Trade Zone for which a conceptual-theoretical framework of three-layered global, national and local scales, suggested in World Systems Theory by Peter Taylor in coalition with various spaces of dependency and spaces of engagement, were applied to analyze the status quo. Therefore, according to the findings of this research,the spatial scales influential in the evolutionary trend of Aras Free Trade Zone apparently is more varied than levels of triple geographical scales suggested in World Systems Theory.
Indeed, besides threats and opportunities of capitalistic global economy in the widest scale, i.e. global scale, the ideology of nation-state in national scale, i.e., the macro-views of Iranian statecraft men and the impacts of the space of dependency in local scale, i.e., the site and location of Aras Free Zone in Jolfa, the action of two regional (sub-national) scales in North-Western Iran and geopolitical and geo-economical advantages and fixed of Southern Caucasia in regional (supranational) scale are also influential as well as effective in the spatial organization of Aras Free Trade - Industrial Zone.

کلیدواژه‌ها [English]

• Space of Dependency
• Space of Engagement
• Geographical Scales
• World System Theories
• Aras Free Trade - Industrial Zone