نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه یزد
2 استادیار جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه پیام نور
3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه یزد
چکیده
در دهه‌های اخیر، رشد و گسترش شهرها به‌صورتِ بی‌رویه و شتابان صورت گرفته است. این رشد بی‌رویه، پیامدهایی نظیر نابودی اراضی کشاورزی و گسترش به‌سمتِ پهنه‌های آسیب‌پذیر (نظیر حوضه‌های سیلابی، مناطق مخاطره‌آمیز از‌جهتِ لرزه‌خیزی و نیز شیب‌های نامناسب) داشته است که باعث به‌هم‌خوردن تعادل و پایداری اکولوژیکی شهرها شده است. در این ارتباط، شهر شیراز به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای کشور شاهدی بر این مدعاست که رشد کالبدی آن بدون برنامهریزی و ملاحظات زیست‌محیطی، سبب گسترش به‌سوی پهنه‌های آسیب‌پذیر از‌منظرِ مخاطرات محیطی و اکولوژیکی شده است. در‌واقع در رشد و گسترش فضایی شهر شیراز، تناسب محیطی یا هماهنگی با شرایط و بسترهای محیط زیستی و اکولوژیکی رعایت نشده است؛ آنچه که کمّ و کیف آن نیازمند ارزیابی علمی است. لذا، برای ارزیابی میزان تناسب محیطی شهر شیراز در چارچوب روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، از فنون تحلیل مناسبت محیطی استفاده شد. در ادامه با توجه به ساختار اطلاعات موجود و قابلیت به‌کارگیری آن در سیستم‌های رایانه‌ای، از میان فنون تحلیل مناسبت محیطی، فن ترکیب خطی انتخاب شد. سپس معیارهای توپوگرافیک و اکولوژیک شاملِ شیب، ارتفاع، پهنه‌بندی خطر زلزله و اراضی کشاورزی و باغی انتخاب شد و بر‌اساس فن ترکیب خطی رتبه‌بندی شدند. سپس این معیارها با توجه به اهمیت‌شان ترکیب شدند و نقشۀ نهایی میزان تناسب محیطی به‌دست آمد. نتایج نشان داد که از کل مساحت شهر، 6/38 درصد را پهنه‌های نامناسب، 5/38 درصد پهنه‌های کمتر مناسب و تنها 8/22 درصد را پهنه‌های مناسب تشکیل می‌دهد. وضعیتی که میزان تناسب محیطی پایین شهر شیراز را نشان می‌دهد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Spatial analysis of Environmental Suitability of Shiraz City Using Environmental Suitability Analysis
نویسندگان [English]
- Dr.Mohammadreza Rezaei 1
- Dr.Mahmood Ghadiri 2
- Moslem Shamshiri 3
چکیده [English]
Urban Physical development has been the major concern of urban planners during recent years, therefore, better understanding of urban and its development is necessary for sustainable development. Urban physical development resulted to destroying Agricultural lands, moving to hazardous areas like flooding areas, hazardous earthquake areas, unreliable slopes which in fact damages ecological balance and sustainability in cities. Shiraz, as an example, shows that urban physical development due to rapid growth of population and lack of ecological and environmental considerations results in development of city to hazardous ecological and natural areas. This research is to answer following question: Is physical development of Shiraz city happened toward natural hazardous areas and occurred in farmlands and gardens during 1956-2006?The aim of this research is remarking which areas developed in natural and environmental vulnerable area. Urban sustainability means ecological-physical balance which considers natural and environmental urban physical development. Analysis of these variables was performed by linear combination technique with regard to information structure and its ability to be used in computer systems. After choosing ecological and topographical criteria like slope, height, dangerous earthquake areas and farmland were graded by linear combination. Then, these criteria were analyzed and combined by ArcGIS software tools. The results showed that from the total area of the city, 38.6 percent are unfavorable zones, 38.5 percent lower zones and only 22.8 percent comprises the appropriate zone. This situation indicates that the environmental suitability of Shiraz city is low.
کلیدواژه‌ها [English]
- Physical development
- Environmental suitability Analysis
- linear combination
- Shiraz city
- بذرگر، محمدرضا (1377)،« بررسی و شناخت ساخت اصلی شهر(مورد شیراز) »، رساله دکتری شهرسازی دانشگاه تهران.
- تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا؛ و نریمانی، مسعود (1394)، استراتژی توسعه فیزیکی و شکل پایدار شهر اصفهان با رویکرد رشد هوشمند و شهر فشرده، مدیریت شهری، شمارة 41، صص 358-339.
- توسلی، محمود و ناصری بنیادی (1371)؛« طراحی فضای شهری»، مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی، جلد اول.
- تولایی, سیمین (1376), «پیامدهای توسعه بی ضابطه شهری»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی, شماره 33، ص: 102.
- حسین‌زادة دلیر، کریم و هوشیار، حسن (1385)، دیدگاهها، عوامل و عناصر موثر در توسعه فیزیکی شهرهای ایران، فصلنامة جغرافیا و توسعه ناحیه ای، دورة 3، شمارة 6، صص 226-213.
- حق‌جو، محمد رضا (1378)؛« امکان‌سنجی گسترش فضایی شهرهای بزرگ با روشهای تحلیل مناسبت محیطی نمونه موردی تهران»، دانشگاه شهید بهشتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، صفحات 34 تا 110.
- حق جو، محمد رضا (1383)؛«رویکرد تحلیل مناسبت محیطی در مدیریت گسترش فضایی کلان شهرها»، نمونه شهر تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 17 بهار.
- ربیعی‌فر، ولی اله؛ زیاری، کرامت اله؛ و حقیقت نایینی، غلامرضا (1392) ارزیابی توسعه پایدار شهر زنجان از دیدگاه زیست محیطی بر پایه تکنیک SWOT، مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای، دورة 4، شمارة 16، صص 130-105.
- رضایی، محمد رضا (1384)،«توسعه کالبدی- فضایی شهر و نقش زیست محیطی آن (مطالعه موردی: شیراز»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
- روستا، زهرا؛ منوری، سید مسعود؛ درویشی، مهدی؛ فلاحتی، فاطمه؛ و مروتی، مریم (1392) ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر شیراز و تاثیر شرایط فیزیوگرافیک بر روی روند تغییرات کاربری اراضی، فصلنامة جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شمارة 49، صص 200-183.
- زنگنه چکنی، یعقوب (1381)، «تحلیل عوامل تأثیر گذار بر توسعه فیزیکی و ساخت اجتماعی- فضایی شهر سبزوار»، پایان نامه دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران،
- سالنامه آماری شیراز، مدیریت آمار، فن آوری و اطلاعات مکانی (1392)، معاونت برنامه ریزی شهرداری شیراز.
- شرزه‌ای، غلامعلی و محقق، محسن (1390) مقایسه نظریه های پایداری ضعیف و قوی محیط زیستی در بستر مفهومی توسعه پایدار، نشریة علوم محیطی، دوره 9، شمارة 2، صص 33-13.
- شکویی، حسین (1374)؛« جغرافیای اجتماعی شهرها »، جهاد دانشگاهی، تهران، ص: 176.
- طرحهای کالبدی نقاط جمعیتی واقع در حریم جنوبی استحفاضی شهر تهران، اداره کل طرحهای شهرسازی شهرداری تهران، 1376، جلد سوم: برنامهریزی راهبردی،
- عبدالهی، مجید ( 1378)« برنامهریزی و مصونیت در برابر حوادث طبیعی (سیل و زلزله)»، دانشگاه تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، ص 45.
- قائد رحمتی، صفر و روح الله قانعی بافقی (1390) «تحلیل تاثیر گسترش فضایی شهر تهران در افزایش آسیب پذیری ناشی از زلزله (دوره زمانی: گسترش فیزیکی 200 سال اخیر)»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 27، شماره 105.
- فیروزبخت، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ و ربیعی فر، ولی اله (1391) راهبردهای ساختار زیست محیطی شهر با رویکرد توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر کرج)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دورة 44، شمارة 80، صص 239-213.
- محلاتی, صلاح الدین (1372),«انسان، جامعه و محیط زیست: جنبه‌های جغرافیایی بهره‌برداری از منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست»، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، ص: 313.
- محمدزاده, رحمت (1376)؛ «درآمدی بر توسعه فیزیکی شتابان شهرها», اطلاعات سیاسی-اقتصادی, فروردین و اردیبهشت، ص 222.
- مجنونیان، هنریک، (1374)؛«مباحثی پیرامون پارکها، تفرجگها و فضای سبز»، شهرداری تهران، ص 102.
- مظفری، غلامعلی و اولی زاده انور(1387) «بررسی وضعیت توسعه فیزیکی شهر سقز و تعیین جهات بهینه توسعه آتی آن»، مجله محیط شناسی، سال سی و چهارم، شماره 47، انتشارات دانشگاه تهران.
- مهندسین مشاور آمود (1382)، « طرح ساماندهی و سیاستگذاری باغ های قصر الدشت»، مسکن و شهرسازی فارس، ص:42
- مهندسین مشاور پیگیران( 1363)،« طرح جامع شیراز»، وزارت مسکن و شهرسازی ، ص:76
- مهندسین مشاور شهر وخانه (1382)،« بازنگری طرح تفصیلی شهر شیراز»،معاونت معماری و شهرداری شیراز، جلد3.
- هدایتی فرد، مائده (1391)، « برنامهریزیمحیطیبااستفادهازفن "تحلیلمناسبتمحیطی" برایتوسعهجدید درنواحیقابلتخریب،پاکسازیوتوسعهمجدددرناحیهخردشهری: منطقه 71 شهر تهرانبهعنواننمونهموردی»، اولین همایش ملی برنامه ریزی و حفاظت محیط زیست.
21- Bullard, R.D.(2003): Atlanta Megasprawl, Forum for Applied Research and Public Policy, 14, 17-23.
22- Hahs, A. K. and McDonnell, M. J., (2006) “Selecting Independent Measure to Quantity Melbourne Urban-Rural Gradient,” Landscape and Urban Planning Journal, Vol. 78, No. 28, pp. 435-448. Hahs and McDonnell
23- Herold, M., Scepan, J. & Clarke, K. C, (2002): The use of Remote sensing and landscape metrics to describe structures and changes in urban land use. Environment and Planning A, 34(8), 1443–1458.
24- Johnson, M. P. (2001): Environmental impacts of urban sprawl: A survey of the literature and proposed research agenda. Environment and Planning A, 33, 717–735.
25- Kunzmann, K. R., (1998): World City Region in Europe: Structural Change and FutureChallenges in: Lo, Fu-chen and Yeung, Yue-man, 1998, Globalization and the Worldof Large Cities, UNU Press.
26- Leichenko, R. M.,(2001):Growth and Change in U.S Cities and Suburbs, Growth and Change Journal, Vol. 32, summer, PP.326-354
27- Munasinghe, M. (1993), Environmental Economics and Sustainable Development, The Word Bank Washington. d. c.
28- Richard, P.,(2002):Decomposingurban sprawl. Town planning review, Liverpool.Vol.172, No. 3.
29- Merlin, P., (2000): Methods Quantitative and Space Urban Publisher. University of Paris.
30- Sabet Sarvestani Mahdi a, Ab. Latif Ibrahim a, Pavlos Kanaroglou, Three decades of urban growth in the city of Shiraz, Iran: A remote sensing and geographic information systems application, Cities 28 (2011) 320–329
