امکان‌‌‌‌‌سنجی گسترش فیزیکی شهر سراب در ارتباط با عوامل طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار ژئومورفولوژی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل

2 استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل

چکیده

امروزه روند نابسامان گسترش شهر و شهرنشینی در ارتباط با رشد روزافزون جمعیت، شرایط ناگوار و نامطلوبی را برای محیط زیست به‌وجود آورده است؛ از‌این‌رو برنامه‌‌ریزان و مدیران حرفه‌ای شهری در استقرار و توسعۀ شهرها توجه ویژه‌‌ای به حفظ تعادل زیست‌‌محیطی مناطق درون‌‌شهری و برون‌‌شهری پیدا کرده و سعی در به حداقل رساندن زیان‌‌های محیطی ناشی‌از گسترش فیزیکی شهرها دارند. بدیهی است گام نخست در رسیدن به این هدف، شناخت صحیح امکانات و قابلیت‌‌هایی است که محیط طبیعی برای برپایی و توسعۀ آتی شهر به مناطق پیرامونی خود فراهم ساخته است. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی امکانات مساعد و نامساعد محیط طبیعی برای گسترش فیزیکی شهر سراب انجام شد. متغیّرهای انتخابی شاملِ ارتفاع، شیب، لیتولوژی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، خاک و عمق آب‌‌های زیرزمینی بود که داده‌‌های آن‌ها از‌طریق منابع مختلف کتابخانه‌‌ای فراهم شد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و از مدل تصمیم‌‌گیری چندمعیارۀ فازی به‌منظور تعیین پهنه‌‌های مساعد یا نامساعد برای گسترش فیزیکی شهر کمک گرفته شد. در این راستا آماده‌‌سازی، مدیریت و تجزیه‌وتحلیل داده‌‌ها و اطلاعات در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) انجام پذیرفت. نتایج به‌دست آمده از تحلیل هم‌‌پوشانی بر مبنای عملگر فازی گامای 9/0 در قالب نقشۀ نهایی تناسب اراضی نشان داد که اختلاف کمی به‌لحاظ درصد مساحت بین پهنه‌‌های مناسب (%38) و نامناسب (42%) برای گسترش فیزیکی شهر سراب وجود دارد. در این میان اگرچه شهر سراب از سمت جنوب با تنگناهای عمده‌‌ای به‌لحاظ شرایط طبیعی برای گسترش فیزیکی خود مواجه است، اما از جهات شرق، غرب و به‌‌ویژه شمال شرایط مناسبی برای گسترش دارد. در این راستا با درنظر گرفتن اوضاع طبیعی منطقۀ مورد مطالعه، توجه ویژه به منابع‌‌ آب‌‌های سطحی و زیرزمینی آن ضروری به‌نظر می‌رسد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study the Feasibility of Physical Expansion of Sarab City in Relation with the Natural Environmental Factors

نویسندگان [English]

  • Dr.Fariba Esfandiyari 1
  • Dr.Morteza Gherachorlo 2
1
2
چکیده [English]

Today, the irregular process of urban extension and urbanization in relation with the increasing population growth has led to harsh and unfavorable conditions in the environment. So, professional urban planners and managers have special attention to the establishment and development of cities for maintaining the ecological balance of urban and suburban areas, trying to minimize the environmental damages caused by the physical expansion of cities. It is clear that the first step for achieving this goal is to recognize correctly capabilities of natural environment for establishment and next development of city to surrounding areas. This study was done in this regard, aimed to assess favorable and unfavorable environmental opportunities for physical expansion of Sarab city. The data of selected variables including elevation, slope, lithology, distance from fault, distance from stream, soil type and ground water depth came from various library references. Research method is descriptive-analytic and we used the fuzzy multi-criteria decision making model to determine the favorable/ unfavorable areas for physical expansion of the city. In this regard, preparation, management and analysis of data are performed by geographic information system (GIS). Results of overlaying analysis by gamma fuzzy 0.9 operator in form of final land suitability map indicated that there is a little difference in area percent between appropriate (38%) and inappropriate (42%) condition for the physical expansion of the city. Although Sarab city is encountered with impasses from the south in terms of natural environment for physical expansion, but expansion capabilities is suitable from the East, the West and particularly the North. Given natural environment conditions of the study area, special attention is necessary to surface and ground water resources in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical Expansion
  • Environmental Factors
  • Fuzzy Logic
  • Land Suitability/Capability
  • Sarab City

مراجع

1ـ انصاری لاری، احمد؛ نجفی، اسماعیل و نوربخش، سیده فاطمه (1390). قابلیت­ها و محدودیت­های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر ایلام، آمایش محیط شماره 15، صص 16-1.
2- تدبیری، مجید (1375). گزارش سیل در آغمیون­چای و تاجیار سراب، آرشیو سازمان آب منطقه­ای آذربایجان شرقی.
3ـ تولایی، نسرین (1382). تبعات زیست­محیطی توسعه فضایی بی­ضابطه شهر (جهان سوم) ارائه رهنمودهایی در چهارچوب توسعه پایدار، فصلنامه علوم اجتماعی شماره22، صص 38-2.
4ـ ثروتی، محمدرضا؛ خضری، سعید و رحمانی، توفیق (1388). بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج، پژوهش­های جغرافیایی شماره 67، صص 29-13.
5- حسینی، هاشم؛ کرم، امیر؛ صفاری، امیر؛ قنواتی، عزت ا...؛ و بهشتی جاوید، ابراهیم (1390). ارزیابی و مکان­یابی جهات توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی مطالعه موردی: شهر دیواندره، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی شماره 23، صص: 83-63.
6- خبرگزاری ایرنا (1389). سیل اهالی هشت روستای سراب را بی خانمان کرد، مورخ 15/2/1389، مندرج در: http://tabriz.irna.ir/News/ 134255.
7ـ رجایی، عبدالحمید (1382). کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، تهران، نشر قومس.
8ـ رجبی، معصومه (1372). ژئومورفولوژی و شهرها: مطالعه موردی، شهر بناب (آذربایجان شرقی)، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز شماره­های 144 و 145، صص 127- 102.
9ـ رضایی، پرویز و استاد ملکرودی، پروانه (1389). محدودیت­های ژئوموفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر رودبار، جغرافیای طبیعی شماره 7، صص 52-41.
10ـ رضایی مقدم، محمد حسین و ثقفی، مهدی (1384) کاربرد تکنیک­های جدید برای طبقه­بندی و تحلیل مخاطرات ژئومورفولوژی در گسترش شهر تبریز، مدرس علوم انسانی، دوره 9، شماره 1، صص 75-47.
11- سرور، هوشنگ؛ خیری­زاده آروق، منصور و لاله­پرور، منیژه (1393). نقش عوامل محیطی در امکان­سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان، پژوهش و برنامه­ریزی شهری شماره 18، صص 114-95.
12ـ شایان، سیاوش؛ پرهیزگار، اکبر و سلیمانی شیری، مرتضی (1388). تحلیل امکانات و محدودیت­های ژئومورفولوژیک در انتخاب محورهای توسعه شهری، مدرس علوم انسانی دوره 13، شماره 3، صص 53-31.
13ـ شریفی کیا، محمد؛ معتمدی نیا، منیره و شایان، سیاوش (1389). تحلیل فضایی مخاطرات ژئومورفولوژیکی ناشی از توسعه فیزیکی شهر ماهنشان، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی شماره 16، صص 126- 105.
14ـ صدوق ونینی، سید حسن؛ توکلی­نیا، جمیله و زارعی، امید (1388). پهنه­بندی زمین برای توسعه فیزیکی شهر شیراز با استفاده از GIS و AHP، سپهر، شماره 72، صص 39- 32.
15ـ طاهری، غلامرضا (1381). ارزیابی الگوی توسعه فیزیکی شهر رامشیر و ارائه الگوی مناسب آن، پایان­نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
16ـ عزیزپور، ملکه (1375). توان­سنجی محیط طبیعی و توسعه فیزیکی شهر، مطالعه موردی: شهر تبریز. رساله دکتری جغرافیای انسانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
17- علمی­زاده، هیوا (1388). کاربرد ژئومورفولوژی در توسعه و محدودیت شهر کرج، سپهر شماره 71، صص 67- 63.
18ـ قرخلو، مهدی و همکاران (1390). مکان­یابی مناطق بهینه توسعه فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخص­های طبیعی، جغرافیا و توسعه، شماره 23، صص 122-99.
19- قنبری، عبدالرسول؛ موغلی، مرضیه و آبی، یوسف (1389). عوامل ژئومورفولوژیکی بازدارنده در آمایش فضایی شهر لار، جغرافیای طبیعی، شماره 9، صص 62-43.
20- کرم، امیر و محمدی، اعظم (1388). ارزیابی و پهنه­بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایه فاکتورهای طبیعی و روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، جغرافیای طبیعی، شماره 4، صص 74- 59.
21- کرمی، فریبا و رستم زاده، هاشم (1385). بررسی عوامل موثر در شور شدن اراضی دشت سراب، منابع طبیعی ایران شماره 2، صص 329- 315.
22-  نظریان، اصغر؛ کریمی، ببراز و روشنی، احمد (1388). ارزیابی توسعه فیزیکی شهر شیراز با تأکید بر عوامل طبیعی، چشم انداز زاگرس، شماره 1، صص 18-5.
23- Abdel-Meghid, A.A. (1998) Geotechnical and environmental hazards in desert new cities: a Case study of El Minia El Gedida site, Egypt. Natural Hazards 17: 47-67.
24- Berhane, G., Walraevens, K. (2012) Geological and geotechnical constraints for urban planning and natural environment protection: a case study from Mekelle City, Northern Ethiopia. Environmental Earth Sciences, 69: 783-798.
25- Guha, A., Vinod Kumar, K.,  Lesslie, A. (2009) Satellite-based geomorphological mapping for urban planning and development- a case study for Korba city, Chattisgarh. Current Science 12: 1760- 1765.
26- Hall, T. (2006) Urban Geography. Routledge Pub. London.   
27- Jose Afonso, M., et al. (2006) Urban hydrogeomorphology  and geology of the Porto metropolitan area (NW Portugal). IAGE, NO. 92.
28- Kardan Moghaddam, H., Khashei siuki, A., Dehghani, M., Rahimizadeh kivi, Z. (2013) Efficiency Assessment of Fuzzy logic membership models for evaluation SCS rainfall-runoff (Acase study Kameh river watershed). International Journal of Farming and Allied Sciences 2 (S2): 1384-1389.
29- Lakshminarayan, S. (2010) Urban geomorphic hazards: some examples from Kolkata. 4th Session of the IAG Working Hazards (IAGEOMHAZ)-Abstracts, p 66.
30- Qiu, F., Chastain, B., Zhou, Y., Zhang, C., Sridharan, H. (2014) Modeling land suitability/capability using fuzzy evaluation. GeoJournal 79:167–182.
31- Parvaneh, M., Hajipour, K., Hosseinpour, M. (2016) Assessing impact of industrialization on urban expansion in surrounding cities (case study: Assalouyeh, Iran). Applied Sciences, 16: 167-177.
32- Rahimi. D., Mokarram. M. (2012) Assessing the groundwater quality by applying fuzzy logic in GIS environment- A case study in Southwest Iran. International Journal of Environmental Sciences 2 (3): 1798-1806.
33- Sheng, J., Qing, G., Chun-yu, W., Bei, L., Xiao-dong, L., Guang-ming, Z., Zhong-xing, Y., Jie, L. (2012) Ecological suitability evaluation for urban growth boundary in red soil hilly areas based on fuzzy theory. Journal of Central South University 19: 1364−1369.
جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای
دوره 8، شماره 28
مهر 1397
صفحه 1-16

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 مرداد 1397
  • تاریخ پذیرش: 19 مرداد 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار