تحلیلی بر یکپارچگی فضایی نواحی روستایی مبتنی‌بر تحلیل شبکه‌ای جریان‌های فضایی (مورد شناسی: بخش بن‌رود و جلگه شهرستان اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی- تهران، ایران

2 استاد گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

جریان‌های فضایی بین شهر و روستا به شکل پیوندهای روستایی- شهری، نقش بسیار مهمی در توازن و توسعۀ یکپارچۀ ناحیه‌ای دارند. این جریان‌ها مابین سکونتگاه‌ها در اثر حوادث طبیعی، اقتصادی و اجتماعی یا سیاسی دستخوش تحول و دگرگونی می‌شوند. یکی از قلمروهای جغرافیایی که از جنبۀ طبیعی تحول یافته‌است، ناحیۀ بن‌رود و جلگۀ شهرستان اصفهان است. در این ناحیه، تعاملات بین سکونتگاه‌های شهری و روستایی به‌وسیلۀ جریان‌های گوناگون جمعیتی، کالا، خدمات، سرمایه، اطلاعات، ارتباطات و... تحقق یافته و زمینۀ شکل‌گیری سازمان فضایی را فراهم کرده‌است. در این مقاله جریان‌های فضایی با رویکرد شبکه‌ای تحلیل شده‌است. تحقیق حاضر، بر‌اساس ماهیت، اکتشافی و بر مبنای روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعۀ آماری مورد مطالعه همۀ سکونتگاه‌ها (شهری و روستایی) در سطح ناحیه هستند. داده‌ها و اطلاعات اولیۀ موردنیاز با استفاده از روش میدانی، فن پرسشگری و با ابزار پرسشنامه (روستا- شهر) جمع‌آوری شده‌است. داده‌های ثانویه نیز با مراجعه به سازمان‌ها و نهادهای متولی به‌دست آمده، سپس داده‌ها و اطلاعات در چارچوب پارادایم شبکه‌ای و با فن تحلیل شبکه و از طریق نرم‌افزار NodeXL مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفته‌است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، عدم‌تعادل فضایی در توزیع امکانات و خدمات مختلف در سطح ناحیه باعث افزایش جابه‌جایی‌ها و شکل‌گیری پیوندهای گوناگون اجتماعی- فرهنگی شده‌است؛ از‌این‌رو دو شهر هرند و ورزنه رتبه‌های اول و دوم و روستای امام‌زاده عبدالعزیز در رتبۀ سوم، به مکان‌های اصلی تردد درون‌ناحیه‌ای تبدیل شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که الگوی جریان‌ها، الگویی روزانه، منظم و یک‌سویه است. این الگو در بسیاری از جهات مطابق با مشخصات نظریۀ قطب رشد است و از الگوهای شبکه‌ای فاصلۀ زیادی دارد؛ چراکه در بیشتر سکونتگاه‌ها پیوند‌های یک‌سویه برقرار است. همچنین خشکسالی دهۀ اخیر باعث تقویت قطب‌های منطقه‌ای با کارکرد شهری شده و الگوی قطبی را در منطقه تقویت کرده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rural Area Spatial Integration Based on Network Analysis of Spatial Flows ( Case study: BonRud District and the Jolgeh (Isfahan city)

نویسندگان [English]

  • dr.mohammad ghasemi siyani 1
  • dr.hasan afrakhteh 2
  • dr.farhad aziz poor 3
  • dr. vahid riyahi 3
1
2
3
چکیده [English]

Spatial flows between urban and rural area in the form of urban-rural linkages have an important role in the regional integrated development. These flows are change due to natural, economic, social and political factors. One of the geographical territory that has changed naturally is BonRud District and Jolgeh in Isfahan County. Interaction between urban and rural settlements has realized by different flows of population, goods, services, capital, information and communication in this area that has leaded to formation of spatial organization in the area. In this paper, the spatial flows have analyzed by network approach. Present research is explorative based on nature and descriptive-analytic in the aspect of method. Statistical society of the study are all urban and rural settlements of the area. Research required data are collected through field study, interview, and questionnaire. Secondary data collected from archives of responsible organs and institutions. Collected dada have analyzed in the frame of network paradigm, network analyze method and using Nodexl software. Research finding shows that spatial linkage reflects the spatial unbalanced in distribution of possibilities and services in the area. Therefore, settlements of Harand, Varzaneh, Imamzade abdolaziz are in the ranks of one, two and three respectively. The pattern of flows is a daily, regular, and one-sided pattern. This pattern is in many respects consistent with the profile of growth pole theory. This pattern of flows cannot be considered as urban-rural linkage. The recent decade drought has strengthened the urban Polar Regions and strengthened the growth polar pattern in the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Flows
  • Spatial Organization
  • Urban-Rural Linkages
  • Growth Pole
  • Esfahan
 افراخته، حسن؛ عزیزپور، فرهاد؛ زمانی، محدثه. (1393). پیوندهای کلان‌شهری و تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون (مطالعۀ موردی: دهستان محمدآباد کرج). فصلنامۀ مسکن و محیط روستا، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تابستان 1394 شمارۀ 150، صص 120-101 .
آفاق‌پور، آتوسا، (1390). بررسی و تحلیل ساختار و سازمان فضایی در نظام شهری ایران با استفاده از تحلیل جریان‌ها، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما داداش‌پور.
باستانی، سوسن؛ صالحی هیکویی، مریم. (1386). سرمایۀ اجتماعی شبکه و جنسیت، بررسی ویژگی‌های ساختی، تعاملی و کارکردی شبکۀ اجتماعی زنان و مردان در تهران. علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، 1389، شمارۀ 30، صص 95-63.
بدری، سید علی؛ سعید رضا اکبریان رونیزی. (1386)، تحلیل روابط کارکردی- خدماتی سکونتگاه‌های اسنانی با استفاده از روس تحلیل شبکه (بخش رونیز). فصلنامۀ مدرس علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، دورۀ 12، تابستان 1387، شمارۀ 11، صص 28-1 .
بذرافشان، جواد و سیدعلی بدری و امیر شاهوردی، (1389)، تحلیل جریانات و روابط خدماتی(خدمات بهداشتی درمانی) سکونتگاه های روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه، مورد دهستان شیروان، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام. زاهدان.
رضوانی،‌ محمدرضا و  علی گلی و سعید رضا اکبریان رونیزی. (1386). نقش و عملکرد شهرهای کوچکدر توسعه روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه،‌ مطالعه موردی بخش رونیز (شهرستان استهبان)، پژوهش‌های جغرافیایی، دانشگاه تهران، ‌سال 1386، شماره 61، صص 58-45.
داداش‌پور، هاشم و آتوسا آفاق ‌پور (1395)؛عقلانیت معرفتی و نظری نوین حاکم بر سازمان فضایی سیستم‌های شهری، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی  و اجتماعی، دوره 8، شماره 2، بهار 1395، صص 28-1.
داداش‌پور، هاشم (1395)، عدالت فضایی در مقیاس شهری در ایران، نشریه هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، دوره 21، شماره 3، صص 36-80.
سعیدی، ‌عباس. (1384). روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی-شهری،‌ یک بررسی ادارکی.‌ مجلۀ جغرافیا،‌ انجمن جغرافیای ایران، دورۀ جدید،‌ سال دوم 1382، شمارۀ 1، صص 90-71 .
سعیدی، عباس. (1388). سطح‌بندی روستاهای کشور. تهران: ناشر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
سعیدی،‌ عباس. (1390). پویش ساختاری – کارکردی رویکردی نظاموار در مطالعات مکانی – فضایی،‌ فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، انجمن جغرافیای ایران،‌ دورۀ جدید،‌ سال نهم،‌ شماره 29،‌ صص 16-7.
سعیدی، ‌عباس. ‌(1391)، ‌پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی بدیل در برنامه‌ریزی فضایی. فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی،‌ دانشگاه خوارزمی، 1391، سال یکم، شمارۀ 1، صص 18-1.
سعیدی، عباس (1391)، مفاهیم بنیادین در برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی (بخش دوم)، فصانامه کالبدی – فضایی، دانشگاه پیام نور، دوره 1، شماره 3، تابستان 1392، صص 24-11.
سعیدی، عباس و  مصطفی طالشی و علیرضا رابط. (1392). نوسازی مسکن و دگرگونی ساختاری- کارکردی خانه‌های روستایی (مورد: روستاهای شهرستان ایجرود (استان زنجان). نشریۀ جغرافیا، انجمن جغرافیای ایران، دورۀ 11، شمارۀ 38، پاییز 1392، صص 31-5.  
سعیدی، ‌عباس. ‌(1384). ناکارآمدی ساختاری- عملکردی نظام‌های فضایی ناحیه‌ای مورد: ناحیۀ باغملک (شرق خوزستان). ‌مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، دانشگاه فردوسی مشهد،‌ 1384، شمارۀ 5، صص 57-32.
صفوی، علیرضا (1393)، ارزیابی ریسک خشکسالی در استان اصفهان، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، سال 18، شماره 68، صص 225-213.
عبدی دانش‌پور، زهره. (1387). درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با تأکید ویژه بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
محبوب‌فر، محمدرضا (1393)، تحلیل عوامل موثر در برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی گردشگری، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت، صص 59-42.
میرمحمد صادقی، میلاد. (1394). تحلیل شبکه‌های اجتماعی با Nodexl. تهران: انتشارات دانشگاهی کیان.
 
Reggiani, Aura & Rietveld, Piet, (2010), Networks, Commuting and Spatial Structures: An Introduction, Journal of Transport and Land Use 2 (3/4) [Winter 2010] pp. 1–4.
Catanese, S., P. De Meo, E. Ferrara, and G. Fiumara (2010). ‘Analyzing the Facebook Friendship Graph’, International Workshop on Mining the Future Internet (MIFI '10).
Castells, Manuel. The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell, 1996. Page 2. 470.
Durham, A.M., (2005), Social network analysis of women: An community in angla, ecuador, Master of Science in Forestry, Michigan Technological University.
Douglass, Mike (1989), “Rural- Urban Integration and Regional Economic Resilience: Strategies for the Rural- Urban Transition in Northeast Thailand, Department of Urban and Regional Planning- University of Hawaii.
Hansen, D., Shneiderman, B., and Smith, M.A. (2011), Analyzing Social Media Networks with NodeXL: Insights from a Connected World, Morgan Kaufmann, Burlington, MA. Pp. 405- 425.
Kilkenny, M., Nalbarte، L.,(1997) keystone sector identification : A Graph Theory – Social Network Analysis Approach.