پایش و پیش‌بینی فرایند گسترش کالبدی و تغییرات کاربری زمین در شهرهای میانه‌اندام (مورد شناسی: شهر مرند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه جغرافیای دانشگاه پیام نور، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، ایران

چکیده

در دهه‌های اخیر شهرهای ایران مانند بسیاری از شهرهای جهان سوم دچار تحولات چشمگیری شده‌اند، به‌طوری که روند رشد شهرنشینی در پی تحولات اقتصادی، اجتماعی، موجب رشد لجام‌گسیخته و بی‌قوارۀ شهرهای با نقش ملی و ناحیه‌ا‌ی شده که در اغلب شهرهای کشور ناشی از فقدان سیاست‌های نامناسب ساخت‌وساز و بی‌برنامگی در بهره‌برداری از زمین شهری است؛ ازاین‌رو ارزیابی روند گسترش فیزیکی شهر و آگاهی از الگوهای تغییرات کاربری اراضی و به‌کارگیری نتایج آن، در برنامه‌ریزی‌های آیندۀ شهر ضروری است. در پژوهش حاضر به بررسی تغییرات کاربری اراضی و روند گسترش فیزیکی پیرامون شهر مرند در طی سال‌های 1378-1395 و سپس به پیش‌بینی این تغییرات تا سال 1405 با استفاده از مدل زنجیره‌ای مارکوف پرداخته شد و برای این منظور از تصاویر ماهواره‌ای لندست TM، سال‌های 1378، 1384، 1390 و 1395 مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است. تعیین نقشۀ کاربری بعد از انجام تصحیحات بر روی تصاویر ماهواره‌ای، تعیین نمونه‌های آموزشی و ارزیابی دقت طبقه‌بندی صورت گرفت. نتایج نشان می‌دهد که در طی این دوره، طبقۀ اراضی ساخته‌شده افزایش قابل‌توجهی داشته است؛ به‌طوری که حدود 36 درصد از تغییرات را دربر داشته و در روند افزایش اراضی ساخته‌شده، طبقات اراضی بایر و باغات به‌ترتیب بیشترین نقش را داشته است و این تغییرات عمدتاً ناشی از افزایش میزان مهاجرت از سکونتگاه‌های پیرامون شهر مرند به این شهر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Monitoring and predicting the process of physical expansion and land use changes in middle city (Case study: Marand city)

نویسندگان [English]

  • dr. fazlollah esmaeili 1
  • akbar hamidi 2
  • shahin alizadeh zenoozi 3
  • tooran khayeri 2
1
2
3
چکیده [English]

In recent decades, cities of Iran have undergone remarkable changes, as in many third world cities, so that growth of urbanization following economic and social changes has led to the unrestrained growth of cities and towns with national and regional role, which in most cities of the country, despite of inappropriate policies of construction and utilization of urban land. Therefore, evaluating its results is essential in future planning of cities. In current study, land use changes and physical expansion around Marand city during the years 1999 to 2016, and then predicted these changes by 2026 with using of Markov chain model. For this purpose, satellite images of Landsat TM, 1999, 2005, 2011 and 2016 have been analyzed. The results show that during this time, built-up land has increased significantly, with about 36% of the changes, and in process of land increasing, land classes of unused land and gardens respectively have played huge function and these are changes chiefly due to an increase in the number of immigrants from settlements around the city of Marand to this city.  Moreover, after 10 years, the greatest changes will be made in unused land (26.75%), which will become more to land built, then garden lands (19.52%) will be the largest change toward land built. Indeed, according to results, built up lands have the highest stability and in comparison, unused and garden lands will have low sustainability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Land Use Change
  • Markov Chains
  • Satellite Images
  • Physical Development
  • Marand City
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ رفیعی، قاسم (1388). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائۀ الگوی گسترش مطلوب آتی آن، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، دورۀ 41، شمارۀ 69، صص 138-123.
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ رفیعی، قاسم (1388). مکان‌یابی بهینۀ جهات گسترش شهری با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعۀ موردی: مرودشت)، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دورۀ 7، شمارۀ 15، صص 70-45.
احدنژاد روشتی، محسن؛ حسینی، احمد (1390). ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعۀ موردی: شهر تبریز در مقطع زمانی 1389-1363)، فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، دورۀ 2، شمارۀ 4، صص 20-1.
آقامحمدی، میثم؛ طالعی، محمد؛ کریمی، محمد؛ جوادی، قاسم (1395). مدل‌سازی توسعۀ شهری و تحلیل اثر همسایگی با استفاده از تلفیق مدل اتوماسیون سلولی و روش Majority OWA،  فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، دانشگاه سیستان­و­بلوچستان، دورۀ 6، شمارۀ 18،­صص 36-25.
بهبودی، محمدتقی؛ حکیمی،‌ هادی (1394). تحلیلی بر تغییرات کاربری اراضی شهری و شبیه‌سازی گسترش شهری شهرهای میانه‌اندام (مطالعۀ موردی: شهر خوی)، فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی، دانشگاه تهران، دورۀ 3، شمارۀ 2، صص 226-211.
پوراحمد، احمد؛ صالحی میشانی، حیدر؛ وثوقی‌راد، لیلا؛ رومیانی، احمد (1394). ارزیابی توسعۀ فیزیکی شهر ارومیه به‌منظور حفظ پوشش گیاهی و اراضی کشاورزی، نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی،­دانشگاه تبریز،­دورۀ 19،­شمارۀ 54،­صص 103- 83.
پورمحمدی، محمدرضا؛ جمالی، فیروز؛ اصغری زمانی، اکبر (1387). ارزیابی گسترش فضایی ـ کالبدی شهر زنجان با تأکید بر تغییر کاربری زمین طی دورۀ 1384- 1355، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، دورۀ 40، شمارۀ 63، صص 46-29.
خاک پور، براتعلی؛ ولایتی، سعداله؛ کیانژاد، قاسم (1386). الگوی تغییر کاربری اراضی شهر بابل ـ طی سال‌های 1378- 1362، دوفصلنامۀ جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دانشگاه فردوسی مشهد ، دوره 5، شماره 9، صص 64-45.
خلیلی عراقی، منصور (1367). شناخت عوامل مؤثر در گسترش بی‌رویۀ شهر تهران، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سالنامۀ آماری استان آذربایجان شرقی (1395). سازمان برنامه بودجه، استانداری آذربایجان شرقی.
صادق‌زاده، محمد (1389). ساماندهی فضایی-کالبدی شهر ماکو با تأکید بر کاربری اراضی شهری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان.
علی محمدی، عباس؛ موسیوند، علی‌جعفر؛ شایان، سیاوش (1388). پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی و پوشش ‌زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و مدل زنجیره‌ای مارکوف، مدرس علوم انسانی؛ برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دانشگاه تربیت مدرس، دورۀ 14، شمارۀ 3، صص 130-117.
مدیری، مهدی (1396). بررسی و ارزیابی تغییر کاربری اراضی شهر قائمشهر با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی و تصاویر ماهواره ای، فصلنامۀ نگرش‌های نو در جغرافیایی انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، دورۀ 9، شمارۀ 2، صص 17-1.
مرکز آمار ایران (1390). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان مرند.
معصومی، محمدتقی (1390). آنالیز زمانی-مکانی گسترش فیزیکی و رشد اسپرال شهری با استفاده از داده‌های چندزمانۀ سنجش‌ازدور و مدل‌های آماری، مطالعۀ موردی: شهر اردبیل، مجلۀ دانشنامه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، دورۀ 4، شمارۀ 4، صص 106- 89.
واحدیان بیکی، لیلا؛ پوراحمد، احمد؛ سیف‌الدینی، فرانک (1390). اثر توسعۀ فیزیکی شهر تهران بر تغییر کاربری اراضی منطقۀ 5، فصلنامۀ نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، دورۀ 4، شمارۀ 1، صص 46-29.
 
Anderson, W.P., Kanaroglou, P.S, & Miller, E.J. (1996). Urban form, energy and the environment: a review of issues, evidence and policy, Urban Studies, 33(1), 7-35.
Bell, E. J. (1974). Markov analysis of land use change: Application of stochastic processes to remotely sensed data. Socioeconomic Planning Sciences, V.8, N.6, 311–316.
Caruso, G., Peeters. D., Cavailhes. J, & Rounsevell.  M. (2008). Space-time patterns of urban sprawl, a 1D cellular automata and microeconomic approach. Louvain, Core Discussion.
Cheng, J. (2003). Modelling Spatial and Temporal Urban Growth. Doctoral Dissertation. Netherlands: International Institute for Geo-Information Science and Earth Observation (ITC).
Li, X, & Yeh, A. G. (2000). Modelling sustainable urban development by the integration of constrained cellular automata. International Journal of Geographical Information Science, 14(2), 131 – 152.
Liu, Y. (2009). Modelling Urban Development with Geographical Information Systems and Cellular Automata. New York: CRC Press (Taylor & Francis Group).
Lopez, E., Bocco, G., Mendoza, M., Velazquez, A, & Aguirre Rivera, J.R, (2006). Peasant emigration and land use change at the watershed level: A GIS-based approach in Central Mexico. Agricultural Systems, 90, 62-78.
Mitsova, D., Shuster, W, & Wang X. (2011). A cellular automata model of land cover changes to integrate urban growth with open space conservation. Landscape and Urban Planning, 99(2), 141-153.
Monalisha, M., Kant, K, & Subudhi, A. P., (2014). Urban sprawl mapping and land use change analysis using remote sensing and GIS (Case study of Bhubaneswar City, Orissa). Retrieved from www.gisresources.com.
Ortega- Alvareza R, & MacGregot- Fors I. (2011). Dusting-off the file: A review of knowledge on Urban ornithology in Latin America, Journal of landscape and Urban Planning, Volume 101 (1), 1-10.
Pauchard, A., Aguayo, M., Peña, E, & Urrutia. R. (2006). Multiple Effects of Urbanization on the Biodiversity of Developing Countries: The Case of a Fast-growing Metropolitan Area (Concepción, Chile), Biological Conservation, 127, 272-281.
Qadeer, M. (2004). Urbanization by implosion, Habitat International, 28, 1-12.
Shen, Z. (2012). Geospatial Techniques in Urban Planning. Springer.
Soffianian, A., Nadoushan, M. A., Yaghmaei, L, & Falahatkar, S. (2010). Mapping and analyzing urban expansion using remotely sensed imagery in Isfahan, Iran. World Applied Sciences Journal, 9 (12), 1370- 1378.
Sun, C, Zhi-feng, W., Zhi-qiang, L., Na, Y, & Jian-bing, W. (2013). Quantifying different types of urban growth and the change dynamic in Guangzhou using multi-temporal remote sensing data. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 21, 409–417.
Wakode, H.B., Klaus, B., Ramakar, J. & Raffig, A. (2014). Analysis of urban growth using Lands at TM/ETM data and GIS- a case study of Hyderabad, India. Arabian Journal of Geosciences, 7(1), 109-121.
Wu, Q., Li, H., Wang, R.S., Paulussen, J., He, Y., Wang, M., Wang, B, & Wang, Z. (2006). Monitoring and predicting land use change in Beijing using remote sensing and GIS, Landscape and urban planning, 78(4), 323-333.
Yu, W., Zang, Sh., Wu, Ch., Liu, W, & Na, X. (2011). Analyzing and Modeling Land Use Land Cover Change (LUCC) in the Daqing City, China, Applied Geography, 31(2), PP. 600-608.