تحلیل فضایی دسترسی به پارک و فضای سبز در خمینی‌شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه پیام نور تهران، ایران

2 مدیر سیما، منظر و فضای سبز شهرداری خمینی‌شهر، خمینی‌شهر، اصفهان، ایران

3 کارشناس فضای سبز شهرداری خمینی‌شهر، خمینی‌شهر، اصفهان، ایران

چکیده

تأثیرات فیزیکی و طبیعی فضای سبز در سیستم شهری و بازدهی‌‌های مختلف اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی آن در ساختار جوامع شهری تا حدی است که به‌عنوان یکی از شاخص‌‌های توسعۀ پایدار از آن یاد می‌‌شود. پراکندگی فضایی نامناسب و مکان‌یابی نادرست پارک‌‌ها و فضای سبز بیش از کمبود فضای سبز از نظر سطح و سرانه، منجربه عدم‌دسترسی مناسب به پارک‌‌ها در اغلب شهرهای ایران شده‌است؛ ازاین‌رو این پژوهش بر آن است تا میزان دسترسی مردم و بهره‌‌برداری مطلوب از پارک‌‌ها و فضای سبز را به‌صورت مطالعۀ موردی در شهر خمینی‌‌شهر مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد. داده‌‌های موردِاستفاده در این پژوهش شامل: مشاهدۀ میدانی، گزارش و نقشه‌‌های موجود کاربری اراضی شهری و مطالعات کتابخانه‌‌ای و اسنادی بوده‌است. برای ارزیابی از تکنیک‌‌های تحلیل و توابع شعاع دسترسی، تحلیل زمان دسترسی و برای تحلیل فضایی از تکنیک‌‌های جهت حرکت به‌سمت پارک و نیز دسترسی در مقیاس‌‌های مختلف در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شده‌است. نتایج این تحقیق نشان داد که براساس تحلیل شعاع دسترسی، بیش از نیمی از جمعیت شهر خمینی‌‌شهر دسترسی به پارک در هیچ سطحی از محله‌‌ای، همسایگی، ناحیه‌‌ای و شهری ندارند. براساس زمان دسترسی مناسب به پارک که باید در شعاع دسترسی مناسب 400 تا  600 متر که معادل 10 دقیقه پیاده‌‌روی باشد، در خمینی‌‌شهر بسیاری از پهنه‌‌ها و بلوک‌‌ها و محله‌‌های شهر باید زمانی بیشتر از یک ساعت را پیاده طی کنند تا به نزدیک‌ترین پارک دسترسی پیدا کنند. همچنین بررسی جهت حرکت و میزان جاذبۀ پارک‌ها نشان می‌‌دهد که بخش قابلِ‌توجهی از مردم علی‌‌رغم صرف زمان بیشتر در پارک‌‌های حوزۀ جنوبی شهر جذب می‌‌شوند. براساس تحلیل دسترسی به پارک‌‌های با مقیاس همسایگی، 80 درصد بافت شهر خمینی‌‌شهر، پارکی در مقیاس واحد همسایگی ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and Analysis of People's Access to the Green Space in Khomeinishahr City

نویسندگان [English]

  • dr.abas ali arvin 1
  • ghasem ghaedi 2
  • hamid reza asadi 3
1
2
3
چکیده [English]

The physical and natural effects of green space on the urban system and its various ecological, social and economic impacts  on the structure of urban communities are to so important that they are regarded as one of the indicators of sustainable development.Inappropriate spatial distribution and unsuitable location of parks and green spaces, more than the shortage of them in terms of surface and per capita, have led to lack of proper access to them in most cities of Iran.Therefore, this research aimed to evaluate the accessibility of these spaces to people and the optimal utilization of parks and green spaces in the form of a case study in the city of Khomeinishahr. The data used in this study included field observations, reports and the existing maps of urban land use, as well as library and documentary studies. In the data analysis, analysis techniques and functions of access radius, access time analysis, and analysis of direction to the park, as well as access to neighborhoods in the GIS environment, were used. The results of this study showed that based on the analysis of access radius, more than half of the population of Khomeinishahr city had no access to the park at any district, neighborhood, area and city level.Based on the time of proper access to the park, which should be within an accessible range of 400 to 600 meters, equivalent to a 10-minute walk, in many areas, blocks and neighborhoods of this city, it takes more than an hour for people  to walk to reach the nearest park.Also, according to the direction analysis and the attractiveness of the parks, it was found that  a significant portion of the population, despite spending more time, were more interested in going to parks in the southern part of the city. Based on analysis of access to neighborhoods, 80% of the city of Khomeinishahr Park had no park at the neighboring scale.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Green space
  • Khomeinishahr
  • GIS
  • spatial analysis
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ عبادی جو کندان، اسماعیل. (1387). تحلیلی بـر توزیـع فضـایی-مکـانی کـاربری فضـــای سبز در منطقۀ سه زاهدان، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 11، صص 45-43.
آمارنامه سال 1395 (1398). درگاه ملی مرکز آمار ایران. https://www.amar.org.ir
آن. آر. بییر و کاترین هیگینز، (1381). برنامه‌ریزی محیطی برای توسعۀ زمین. ترجمه سید حسین بحرینی و کیوان کریمی، تهران.چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران.
پوراحمد، احمد؛ اکبرپورسراسکانرود، محمد؛ ستوده، سمانه. (1388). مدیریت فضای سبز شهری منطقۀ 9 شهرداری تهران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 41 شمارۀ 69، صص 50-29.
تمرتاش، رضا؛ طاطیان، محمدرضا؛ اسکندرنژاد، مایسا؛ قربانی، آذین؛ نوربخش، سیده زهرا. (2007). زمینه‌‌های استفاده از GIS در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مجموع مقالات اولین کنفرانسGIS  شهری، دانشگاه شمال، صص 11-1.
تیموری، راضیه؛ روستایی، شهریور؛ اکبری‌زمانی، اصغر؛ احدنژاد، اصغر. (1389). ارزیابی تناسب فضایی-مکانی پارک‌های شهری با استفاده از GIS مطالعۀ موردی: پارک‌های محله‌ای منطقۀ 2 شهرداری تبریز، فضای جغرافیایی، سال دهم، شمارۀ 30، صص 137-168.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ خادمی، امیرحسین؛ ضرغام‌‌فر مسلم. (1394). تحلیل توزیع مکانی-فضایی پارک‌های درون‌شهری آمل با رویکرد عدالت اجتماعی، فصلنامۀ علمی-پژوهشی مطالعات ساختار و کارکرد شهری، دورۀ 3، شمارۀ 10، صص 53-29.
رحمانی، محمدجواد. (1382). بررسی روند تصمیم‌گیری در مکان‌یابی پارک‌ها و فضاهای سبز عمومی و تأثیر آن بر ایمنی، مجلۀ سبزینه شرق، سال سوم، شمارۀ 6. صص 20-1.
رحیمی، محمد؛ ممدی‌زاده، فاطمه. (1397). مکان‌یابی پارک‌های محله‌ای با رویکرد توسعۀ پایدار (موردشناسی: منطقۀ 3 شهر کرمان)، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌‌ای، سال هشتم، شمارۀ 28، صص 216-199.
رستمی، فرامرز. (1389). بررسی و تحلیل نحوۀ توزیع خدمات عمـومی شـهری از منظـر عـدالت فضـایی (مطالعـۀ مـوردی: شـهر یاسوج)، پایان‌‌نامۀ کارشناسی‌ارشد شهرسازی برنامه‌‌ریزی شهری و منطقه‌‌ای، دانشگاه تربیت مدرس.
سعید‌‌نیا، احمد. (1379). فضا‌های سبز شهری (جلد نهم). تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها.
سلطانیان، محمود؛ حلبیان، امیرحسین. (1391). تحلیل شبکه با GIS. اصفهان: چاپ اول، انتشارات کنکاش.
طهماسبی‌زاده، فرشاد؛ عباسی، علیرضا. (1397). تحلیل توزیع فضایی پارک‌های شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرفیایی؛ مطالعۀ موردی شهر ایذه، جغرافیا و مطالعات محیطی، دورۀ 7، شمارۀ 28، صص 46-33.
علوی، سید علی؛ شاهرخی‌‌فر، زینب؛ گروسی، علیرضا. (1396). ساماندهی توزیع فضایی (کالبدی) مراکز اسکان موقت در مدیریت بحران (مطالعۀ موردی: منطقۀ 7 تهران)، نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی دانشگاه آزاد نجف­آباد، دورۀ 6، شمارۀ 23، صص 24-7.
قنبری، ابولفضل؛ قنبری، محمد. (1392). ارزیابی توزیع فضایی پارک‌های شهری تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (روش تطبیقی تحلیل شبکه و بافرینگ)، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال بیست‌وچهارم، پیاپی 50، شمارۀ 2، صص 234-223.
لطفی، صدیقه؛ حسین‌زاده، احمد؛ فرجی ملائی، امین؛ احمدی‌فیروزجانی، میثم. (1391). بررسی توزیع فضایی و مکانی پارک‌‌های شهری بابلسر با استفاده از منطق فازی و مدل تحلیل سلسله‌مراتبی، محیط‌شناسی، سال سی‌وهشتم، شمارۀ 3، صص 154-147.
مجتهدزاده، غلامحسین. (1389). برنامه‌ریزی شهری در ایران، تهران: دانشگاه پیام نور.
محمدی، علیرضا؛ صبوری، مرضیه. (1385). سرانۀ فضای سبز شهری و تأثیر تغییرات جمعیت شهر بر آن، سبزینه شرقی، فصلنامۀ تخصصی فضای سبز کشور، سال پنجم، شمارۀ هشتم. صص 102-88.
مرادیان، ام‌کلثوم؛ رخشنده‌رو، مهدی؛ عبداله‌زاده فرد، علیرضا. (1398). ارزیابی نقش پارک‌های شهری در پایداری اجتماعی شهرها؛ نمونۀ موردی: پارک آزادی شهر شیراز، برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 10، شمارۀ 37، صص 128-113.
ملکی، سعید؛ اکرامی، نعیم؛ راشدی، احمد. (1396). ارزیابی تناسب فضایی و ارائۀ الگوی بهینۀ مکان‌یابی پارک‌های شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعۀ موردی: شهر دزفول)، جغرافیا و مطالعات محیطی، دورۀ 5 شمارۀ 20، صص 34-21.
موسی‌کاظمی، سید مهدی؛ علی‌اکبری، سکینه. (1389). تحلیل پایداری زیست اجتماعی شهر ایلام با تأکید بر توزیع کاربری فضای سبز، فصلنامۀ انجمن جغرافیایی ایران، سال هشتم، شمارۀ 26، صص 149-135.
وارثی، حمیدرضا؛ محمدی، جمال؛ شاهیوندی، احمد. (1387). مکان‌یابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ نمونۀ موردی: شهر خرم‌آباد، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، شمارۀ دهم، صص 103-83.
 
Chiesura, A. (2004). The role of urban parks for the sustainable city. Landscape an Urban Planning, 68(1): pp.129-138.
 Comber, A., Brunsdon, C., and Green, E. (2008). Based GIS Using a - Network Analysis to Determine Urban Green Space Accessibility for Different Ethnic and Religious Groups. Landscape and Urban Planning 86(1):103-114
 Cranz, G., Boland, M. (2004). Defining the sustainable park: the fifth model for urban parks. Landscape Journal, 23: pp.2-04.
 Goličnik, B., W. Thompson, C. (2010). Emerging relationships between design and use of urban park spaces. Landscape and Urban Planning, 94(1): pp. 38-53.
 IHE. (2014). Local action on health inequalities: Improving access to green spaces. Report From Health Equity Evidence Review 8: September 2014 Public Health England.
Hass, K. (2009). Measuring accessibility of regional parks: a comparison of three GIS techniques. Master's Theses and Graduate Research, San Jose State University.
Manlun, Y. (2003). Suitability Analysis of Urban Green Space System Based on GIS. Thesis of Master of Science in Geo-information Science and Earth Observation with specialization in Urban Planning and Management, ENSCHEDE, THE NETHERLANDS.
 Paul, S., Jordán, F., and Nagendra, H. (2017). Communication Networks and Performance of Four New Delhi City Parks. Sustainability, 9: pp. 1-16.
 Poggio, L., and Vrščaj, B. (2009). The Macaulay Land Use Research Institute-Integrated Land Use Systems. Craigiebuckler, Aberdeen, AB158QH, UK.
Rigolon, A., Browning, M.H.E.M., Lee, K., and Shin, S. (2018). Access to Urban Green Space in Cities of the Global South: A Systematic Literature Review. Urban Sci, 2(67): pp 2-25.
 Rahman, K.M.A., Zhang, D. (2018). Analyzing the Level of Accessibility of Public Urban Green Spaces to Different Socially Vulnerable Groups of People. Sustainability, 10: pp. 1-27.
So, Sh.W. (2016).  Urban Green Space Accessibility and Environmental Justice: A GIS-Based Analysis in the City of Phoenix, Arizona. A Thesis Presented to the Faculty of the USC Graduate School University of Southern California In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Science (Geographic Information Science and Technology.
Soja, E. (2010), Seeking Spatial Justice. Publisher: University of Minnesota Press.