نقش گردشگری و توسعه اقامتگاه‌های بومگردی در توانمند سازی زنان روستایی (نمونه موردی: استان خراسان رضوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استاد گروه جغرافیای دنشگاه فردوسی مشهد، مشهد. ایران

چکیده

گردشگری روستایی  یکی از انواع گردشگری است که  نقش مهمی در توسعه اقتصادی-اجتماعی جوامع روستایی ایفا می کند و می­تواند در ‏استقلال اقتصادی، خلق فرصت­های شغلی جدید و بهبود شرایط اجتماعی  زنان روستایی  نیزموثر باشد. یکی از تمهیدات جالب و ‏جدید  در این راستا، ایجاد اقامتگاه های بوم گردی  در نواحی روستایی و شهری است که  بررسی تاثیر آن بر توانمندسازی  زنان روستایی، هدف این تحقیق  را تشکیل می­دهد. این پژوهش از نوع کاربردی و ‏به لحاظ روش  تحقیق توصیفی-تحلیلی، با رویکرد قیاسی است. اطلاعات لازم از طریق مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی ( پرسشنامه محقق ساخته)، جمع آوری شده است. جامعه آماری  را 110 زن روستایی شاغل (دائمی و ‏غیردائمی) در اقامتگاه­های بومگردی خراسان رضوی تشکیل می­دهد که طی سال های 94 تا 96 تاسیس شدند و شامل 21 اقامتگاه در 16 روستا ‏و3 شهر استان است. اطلاعات بدست آمده از طریق نرم افزار ‏SPSS‏ مورد تجزیه وتحلیل آماری قرارگرفت و نتایج  آزمون ‏T‏ تک نمونه ای  نشان داد،   توسعه اقامتگاه­های بومگردی در منطقه مورد مطالعه با میانگین کلی 2.5  در سطح پایینی  بر توانمند سازی  اقتصادی زنان روستایی تاثیر داشته است. ولی اثرات اجتماعی  آن  با میانگین 2.8  بالاتر  ارزیابی شده است. با آزمون رتبه ای فرید من، مشخص شد، بالاترین رتبه توانمند سازی اقتصادی مربوط به  شاخص «افزایش فرصت های شغلی» و بالاترین رتبه توانمند سازی اجتماعی   به افزایش «حس تعلق مکانی» تعلق دارد.  از دیگر نتایج تحقیق ، وجود همبستگی بین توانمند سازی اجتماعی و اقتصادی  زنان  روستایی است  که با آزمون پیرسون، رابطه مثبت  و معنادار  بدست آمد . بنابراین  کسب  درامد  و توانمند سازی اقتصادی  بیشتر زنان شاغل در اقامتگاههای بومی گردی، نیازمند ارتقاء شاخص های اجتماعی آنان است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Tourism and Ecotourism Resorts in Empowering Rural Women (Case Study: Razavi Khorasan Province)

نویسندگان [English]

  • Khadijeh Bouzarjomehri 1
  • Marzieh Akhlaghi 2
  • Hamid Shayan 3
چکیده [English]

Rural tourism is one of the most important types of tourism that plays an important role in socio-economic development of rural communities and can be effective in economic independence, creation of new job opportunities and improvement of social conditions of rural women. One of the interesting and new measures of rural tourism development is the creation of eco-tourism resorts. The purpose of this study is to investigate the role of tourism and development of eco-tourism resorts in economic and social empowerment of rural women. This is an applied and developmental research with a descriptive-analytic approach with a deductive approach. Required information was collected through library, documentary and field studies (interview tools, questionnaires and direct observation). The statistical population of the study consisted of 110 rural women (permanent and non-permanent) employed in Khorasan Razavi resettlement centers that were established between 94 and 96 years, including 21 residences in 13 villages and 3 cities of the province. Data were analyzed by SPSS software and one sample T-test and Friedman test were used to test the research hypotheses. The development of eco-lodges in the study area with an overall average of 2.5 has had a small effect on the economic empowerment of rural women. But the social effects were obtained with an average of 2.8 higher, which indicates more effects on women's social empowerment. With the Farid Man rank test, it was found that the highest rank of economic empowerment belongs to the index of "increasing job opportunities" and the highest rank of social empowerment belongs to the increase of "sense of spatial belonging". Also, Pearson test showed a positive correlation between economic and social empowerment of rural women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural tourism
  • ecotourism resorts
  • empowerment rural women
  • Khorasan Razavi

مراجع

ابطحی، سید حسن، عابسی، سعید(1386). توانمند سازی کارکنان، انتشارات موسسه تحقیقات وآموزش مدیریت وابسته به وزارت نیرو، کرج. https://www.gisoom.com/book/1442173
احسانی، افسانه، فرجی راد، عبدالرضا(1390)، بررسی تاثیر اقامتگاهای محلی (خوشه سار بومگردی) برارتقاء سطح زندگی جامعه محلی (با تاکید بر روستای گرمه و شیب دراز) ، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دوره 8، شماره 2: 63-73.https://sarzamin.srbiau.ac.ir/article_5346.html
اکبری ورمزیار، مهتاب ( 1393). تاثیر گردشگری براشتغال زنان شهری و روستایی استان لرستان با تاکید بر صنایع دستی، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت جهانگردی و مدیریت توسعه، دانشگاه سمنان.https://civilica.com/doc/314529/
ایمنی قشلاق، سیاوش، خانی، فضیله،  هاشمی، سید سعید(1391)، نقـش گردشـگری در توسـعه کارآفـرینی زنـان روستـایی (مطالعه  تطبیقی: روستای کندوان و اسکندان شهرستان اسکو)، جغرافیا وتوسعه ناحیه ایی،  شماره 18،http://ensani.ir/fa/article/journal-number/34863
باقری، لیلا (1391)، پتانسیل یابی و ارزشگذاری مناطق مستعد اکوتوریسم استان لرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی وعلوم زمین لرستان.https://www.virascience.com/thesis/583586
بروج اشکان(1391 ) مطالعه تطبیقی اقامتگاه های بوم گردی مناطق بیابانی از منظر توسعه پایدار گردشگری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.http://dl.islamicdoc.com/site/catalogue/584554
 
بروج اشکان(1397)، خوشه سار بومگردی شبکه اقامتگاهای بومی ایران، ارایه در سمپوزیوم توسعه گردشگری پایدار، تهران.https://ir.linkedin.com/in/ashkanborouj
بستانی، علی، سارا، فردوسی ( 1386)، بررسی پیامدها و آثار توریسم در توسعۀ روستایی، همایش منطقه ای توریسم و توسعۀ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج.https://civilica.com/doc/124551/
بشیر احسن، مسلم، قربانی نژاد، ریباز(1395)، نقش زنان کار افرین در توسعه اقتصادی روستایی ، مطالعه موردی دهستان خرمرود شهرستان تویسرکان، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، سال چهارم، بهار، شماره1، پیاپی 53.Ensani.ir/fa/article/download/487819                                                                                     
پور روحانی، ماجده، پورجعفر، محمد رضا، یدقار، علی (1394)، اهداف، ارکان و الزامات برنامه­ریزی گردشگری روستایی با تأکید بر بوم-گردشگری نمونه مطالعاتی : روستای شیاده، شهرستان بابل، نشریه مسکن و محیط روستا، پژوهشکده سوانح طبیعی، دوره 35، شماره، 155، ص 109-126 .https://elmnet.ir/article/1494183-4242 
چهاربالش، مریم، (1390)، گردشگری و اشتغال زنان، روزنامه جام جم، شماره 20.
حیدری ساربان، وکیل( 1392). الویت بندی موانع موثر بر کار آفرینی زنان سرپرست خانوار، طرح تحقیقی مصوب مرکز امور مشارکت بانوان.10.22051/jwsps.2012.1430
خسروی نژاد، محبوبه ( 1387 )، گردشگری خانه ی دوم و اثرات آن بر جوامع روستای، دانشگاه اصفهان، گاهنامه اطلس، شماره 9 . https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=176921
دادورخانی، فضیله(1385). جنسیت و توسعه، پژوھشکده مطالعات فرھنگی واجتماعی، وزارت علوم و تحقیقات و فن آوری.https://www.gisoom.com/book/1412875/
رزمجو، معصومه و فیروزآبادی، آمنه ( 1399). بررسی رابطه بین عوامل اجتماعی و توانمندسازی اقتصادی زنان سرپرست خانوار )مطالعه موردی: زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی شهرستان بردسیر( ، فصلنامه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، الهام قیاسی، دوره دوم، شماره 4،  62-78 .http://ensani.ir/fa/article/442275/
رنجبر، مریم، استعلاجی، علیرضا (1396)، بررسی نقش گردشگری در توسعه کار آفرینی زنان روستایی مطالعه موردی( روستای شیب دراز و برکه خلف). فصلنامه گردشگری و چشم انداز آینده، موسسه آموزش عالی قشم، دوره 4، شماره 3، 112-97 .http://www.jtourqeshm.ir/article_50520.html
 رحیمیان، اشرف و قلی پور، آرین (1390)،  رابطه عوامل اقتصادی، فرهنگی و آموزشی با توانمندسازی زنان سرپرست خانوار،  فصلنامه رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دوره 11، شماره 40، 62-29.https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=146247
 زارعان، منصوره،  زارعی، معصومه، هنر دوست، عطیه (1397). توانمندسازی زنان سرپرست خانوار با تأکید بر برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعة جمهوری اسلامی ایران. زن در توسعه و سیاست، مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران، دوره 16, شماره 2، 319-338 . doi : 10.22059/jwdp.2018.246227.1007314
زاهدی، شمس السادات( 1385). مبانی توریسم  و اکوتوریسم پایدار (با تاکید بر محیط زیست)، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. تهران.https://www.gisoom.com/book/1473809/
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری (1398). دستور العمل ضوابط و ساخت و بهر برداری از اقامتگاھهای بومگردی.https://tehran.mcth.ir/
سامیان، مسعود و بلالی، حمید ( 1392). بررسی اثرات اقتصادی – اجتماعی گردشگری روستایی با استفاده از رویکرد سیستمی (مطالعۀ موردی: روستای فرجین در همدان. مجلۀ برنامه ریزی و توسعۀ گردشگری، دانشگاه مازندران، شماره 4:  180 -159.http://noo.rs/cAzD2
 خواجه شاهکویی، غلامرضا، خوش فر، غلامرضا، کریمی، لیلا(1391). نقش گردشگری در توانمند سازی زنان روستایی (روستای زیارت گرگان). فصلنامه علمی–پژوهشی برنامه ریزی گردشگری، دانشگاه مازندران، دوره 1، شماره3 :125-106 .http://tourismpd.journals.umz.ac.ir/article_463.html
شفیعی ثابت، ناصر، یوسفی،  سمیه( 1395). تبیین عوامل مؤثر بر توانمندسازی زنان در فراگرد توسعه، سکونتگاھھای روستایی مطالعه موردی( ناحی گیلوان و آببر شهرستان طارم). پژوهش های دانش زمین، دانشگاه شهید بهشتی، دوره 7 ، شماره 25 :61-44 .https://esrj.sbu.ac.ir/article_95873
صدرموسوی، میرستار، دخیلی کهنمویی، جواد (1383 )، درآمدی بر برنامه ریزی تفریحگاههای توریستی، نشریه علوم انسانی، دانشگاه تبریز، شماره 17 : 111-91 .http://ensani.ir/fa/article/journal-number/28639/17
عباس زاده، محمد، بوداقی، علی، اقدسی علمدار، فرانک( 1390 ). توانمندسازی زنان سرپرست خانوار با تاکید بر راهکارهای بومی، همایش ملی توانمندسازی با رویکرد جهاد اقتصادی در کمیته امداد امام خمینی .http://www.sid.ir/
علاالدینی، پویا، امین زاده، نینا (1393). توسعه ی گردشگری در روستای گرمه استان اصفهان: تحلیل نقش تسهیل گر و پایداری فعالیت ها. توسعه محلی روستایی - شهری (توسعه روستایی), دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دوره 6 ، شماره1، 49-70.
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=467935
عنابستانی، علی اکبر،گیاهی حسن، مهدی جوانشیری (1397)، بررسی و تحلیل آثار ایجاد اقامتگاه­های بومگردی برتوسعة سکونتگاه­ها روستایی نمونه: روستای رادکان شهرستان چناران، مجله برنامه ریزی فضایی، دانشگاه اصفهان، دوره 8، شماره 2، 24-1 .https://sppl.ui.ac.ir/article_22628.html
عیسی زاده، سعید، و قدسی، سوده (1391). محاسبه ضرایب اشتغال زایی بخش گردشگری در اقتصاد ایران: با استفاده از مدل داده - ستانده. مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی), دانشگاه علامه طباطبایی، دوره7، شماره 17، 151-172. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=212383
فاضل، رضا، حدیثه، رمضانی فر( 1391). بررسی رابطۀ توسعۀ گردشگری و تغییرات سبک زندگی در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: ساکنان محلی دهستان دو هزار)، مجلۀ برنامه ریزی و توسعۀ گردشگری، دانشگاه مازندران، دوره 1، شمارة 3، 126-147.http://tourismpd.journals.umz.ac.ir/article_464.html
فرخی، طاهره (1376) ، نقش زنان در توسعه  پایدار، تواناسازی زنان، ماهنامه تعاون ،شماره 74 : 81-76 .http://ensani.ir/fa/article/journal-number/6789/74-1376
قنبری، ابوالفضل، درخشان، الهام،  حسن زاده، مهر شاد، (1395). عوامل مؤثر بر توانمندسازی زنان با تأکید بر بخش گردشگری )مطالعۀ  موردی: شهر سی­سخت،  دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، دورۀ4، شماره 8: 519-521.
http://journalitor.ir/Article/13960628111128130
کتابی، محمود، یزدخواستی، بهجت،  فرخی راستابی، زهرا (1382)، توانمندسازی زنان برای مشارکت در توسعه، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان), مرکز مطالعات زنان و خانواده دانشگاه تهران،  دوره 1 شماره 7 : 30-5 . https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=4919
مقصودی، منیژه، رحیمی، عباس (1387). روش ارزیابی مشارکتی روستایی از استان قزوین « اُوان » مطالعة موردی چهار روستا در منطقة، فصلنامه روستا و توسعه، موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، سال ۱۱ ، شماره ۲ : 118-91 .https://www.sid.ir/fa/journal/JournalListPaper.aspx?ID=21106
میرزاده کوهشاهی، محمد، دهقانی، امین(1395)، بررسی نقش پتانسیل های بوم گردی بندرعباس در جذب گردشگران، پژوهش نامه فرهنگی هرمزگان,  اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان، دوره 6 ، شماره11: 24-6 . https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=283717
یاسوری، مجید، وطنخواه، ژیلا (1394)، نقش گردشگری در توسعۀ کارآفرینی زنان  روستایی (دهستان گوراب پس شهرستان فومن)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، مرکز پژوهشی جغرافیایی و اجتماعی، دانشگاه حکیم سبزواری، دوره 5، شماره 20: 59-46.https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=285270
ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ، نور محمد، مراد زاده عبد الباسط، عرب، عباس (1397)، ارزﻳﺎﺑﻲ تاثیر مولفه­ﻫﺎی ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎز بوم گردی ﺑﺮ ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداران، فصلنامه علوم مدیریت ایران، انجمن علوم مدیریت ایران، سال سیزدهم، شماره 5: 103-81 . http://journal.iams.ir/article_286_16388b8413bc9cfa232fec72d448bab7.pdf
وثوقی، لیلا،  قاسمی، مهدیه (1393)، اکوتوریسم و توانمند سازی زنان روستایی، زن در توسعه و سیاست، مرکز مطالعات زنان و خانواده دانشگاه تهران، دوره 12، شماره 4: 610-593 .https://jwdp.ut.ac.ir/article_54537.html
 عزیزی، کاروان؛ رستگار، شفق؛ حیدری، قدرت اله؛ جعفریان، زینب(1398). اثرات اقتصادی-اجتماعی بومگردی بر توانمندی جوامع محلی (مورد: ناحیه بلده در استان مازندران)؛ فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دانشگاه خوارزمی، دوره 8 ، شماره1: 96-79.https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=527067
 
Alkire,  Sabina, Meinzen, Dick, Peterman, Amber(2013), The Women’s Empowerment in Agriculture Index,  World Development, Volume 52:  71-91.https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0305750X13001629 
 Ateljevice, Irena (2008), Empowering Women through Tourism Project, Wageningen University the Netherlands.https://edepot.wur.nl/11305
Bensemann, Joanne Marie, (2009), Theses/Dissertations, Copreneurship in Rural Tourism Exploring Women’s Experience. Publisher University of Canterbury. Management.p5.https://ir.canterbury.ac.nz/handle/10092/3395
Bhusan Rout, H. , Mohanty, K. ,(2015). Empowering Women through Tourism Development. Odisha Review, 71 (07-08), 85-89.https://scholar.google.co.in/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=1rKN_IwAAAAJ&citation_for_view=1rKN_IwAAAAJ:9yKSN-GCB0IC
Eccles Gavin, Costa Jorge (1996), Perspectives on tourism development, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Volume: 8(7): 44-51.https://www.researchgate.net/publication/242348528_Perspectives_on_tourism_development
IUCN. (1996), Tourism, Ecotourism, and Protected Areas, IUCN Protected Areas Programme, available at:http://data.iucn.org/dbtw-wpd/html/tourism/ section5. html.112.
Gthinji, Mwanji, Wanjiko (2006), An evaluation of the use of eco labeling within the Eco Tourism Sector, University of East Anglia.http://www.irna.ir
Krishna, p. (2014). Woman Empowerment through Entrepreneurship in Service Sector with special Reference to SHGs in Tourism. Social Science, Vol 3, Issue, 9.https://www.worldwidejournals.com
Lordkipanidze M, Brezet Han and Backman M. 2005. The Entrepreneurship factor
In sustainable tourism development. Journal of Cleaner Production, No.13, pp. 787-789.https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2004.02.043
Parveen. R., Asokan, R. (2013). Empowerment of Women through Tourism Industry in Skimm State. India. International Journal of Current Research, Vol 5, Issue, 12, pp.4301-4305.https://www.journalcra.com/article/empowerment-women-through-tourism-industry-sikkim-state-india
Okech, N., Rosalyne. & P. Gumede, Nompumelelo, (2009), Developing Rural Tourism in South Africa: A Case of Women and Technology in Kwazulu – Natal, p2.https://core.ac.uk/download/pdf/6842064.pdf
Rebecca, Ch., Rose, B., & Bor, T., (2015). Eco-Lodges, a Future for Sustainable Tourism in Kenya, Journal of Tourism, Hospitality and Sports, No 8: 37-41.https://iiste.org/Journals/index.php/JTHS/article/view/22819
WTO (2007), World Ecotourism
 Summit- Final Report in Quebec City, Canada.https://www.gdrc.org/uem/eco-tour/Final-Report-WES-Eng.pdf.
http://otraq.com
جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای
دوره 12، شماره 42
فروردین 1401
صفحه 147-170

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 29 خرداد 1401
  • تاریخ اولین انتشار: 29 خرداد 1401

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار