بررسی خطر سیل و پهنهبندی آن در دشت بافت، جنوب شرقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشیار بخش زمین شناسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

3 دانشیار بخش جغرافیا، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

دشت بافت، یکی از مناطق با تکرار وقوع سیل و خسارات مکرر در ایران است. در این مطالعه به منظور مشخص نمودن مناطق تحت خطر سیل در دشت بافت، نقشۀ پهنه‌بندی خطر با استفاده از معیارهای ژئومورفولوژی، فتوژئولوژی و بازدید صحرایی تهیه گردید. اساس تهیۀ آن تفسیر عکس‌های هوایی 1:50000، 1:20000 و 1:40000 منطقه ( به ترتیب مربوط به سال‌های 1335، 1367 و 1371 ) به همراه کنترل صحرایی است. در تهیۀ این نقشه لازم بود جهت تفکیک آسان تر واحدها و مرز آنها، تمامی منطقه به صورت یکپارچه دیده شود؛ به همین دلیل، گسترۀ عکسی منطقه تهیه گردید. از آنجا که در طبیعت عوارض خاصی سیل گیر هستند (نظیر مخروط افکنه، دلتاها و دشت‌های سیلابی)، می‌توان در سطح این عوارض با توجه به تغییر توپوگرافی و تغییرات تُن (Tone) عکس هوایی شدت و ضعف خطر سیل و نوع آن را شناسایی نمود. بدین ترتیب با تفسیر عکس‌ها، نقشۀ پهنه‌بندی خطر سیل تهیه و در مرحلۀ بعد در روی زمین کنترل صحرایی گردید. در نقشۀ پهنه‌بندی، واحدهای مختلفی؛ نظیر: خطر زیاد سیلاب محصور در مجرا، خطر زیاد پخش سیلاب در سطح مخروط افکنه و خطر آبگرفتگی زیاد در قاعده مخروط افکنه شناسایی و تفکیک شدند. با تطبیق این نقشه با نقشه کاربری زمین سرمایه های تحت خطر شناسایی گردیدند. بر این اساس بخش هایی از شهر بافت در محدوده با خطر پخش سیلاب پهنه‌ای قاعدۀ مخروط افکنه واقع گردیده و بخش شرقی این شهر در معرض خطر زیاد سیلاب رودخانه‌ای است. همچنین تعداد زیادی از روستاهای این منطقه و باغات و اراضی کشاورزی به دلیل واقع شدن در مجاورت رودخانه‌ها، در معرض خطر طغیان رودخانه قرار دارند. از نقشۀ حاصله می‌توان برای کلیۀ موارد مربوط به مدیریت خطر سیل؛ مانند: تغییر کاربری زمین، هشدار، امداد و نجات، مقاوم‌سازی و تعیین نرخ بیمۀ سیل استفاده نمود. پیشنهاد می‌‌شود که اشغال سطوح پرخطر منع شده و با انجام عملیات آبخیزداری خطر سیل کاهش داده شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment of Flood Hazard and its Zoning in Baft Plain (South East Part of Iran)

نویسندگان [English]

  • mojgun dehghani 1
  • ahmad abbas nejad 2
  • dr.hosein negaresh 3
چکیده [English]

Baft Plain is one of flood-prone areas with frequent damages in Iran. So, in this study in order to separate hazard zones in this plain, its hazard zoning map was prepared using geomorphological and photogeological criteria and the field visit. The base for its preparation was the interpretation of the aerial photos of 1:50000, 1:20000 and 1:40000 of the area prepared in 1956, 1988 and 1992 respectively together with the field control. In order to separate different kinds of hazard zones, we need to observe the total area as a whole as well as stereoscopically. So, a print lay down was prepared from the photos. Since specific landforms are flood-prone (such as alluvial fans, deltas and flood plains), it is possible to evaluate the intensity and kind of flooding on  these landforms considering delicate topography and tonal variations using aerial photos. So, the flood hazard zoning map of this plain was prepared by interpreting aerial photos and checking the interpreted map of the field. In the presented map several hazard zones such as checked ‘high flood spreading hazard’ on alluvial fans, ‘high flood inundation hazard of the basal parts of alluvial fans’ were identified and separated. Overlay of flood hazard map with the land use map revealed the elements at risk. Hence, some parts of Baft town lie at flood spreading hazard zone and the eastern parts of this town are threatened by river flooding. Also, several residential areas and agricultural fields are at threat. The prepared map may be used for all aspects of flood hazard management such as land use change, flood alerting, search and rescue operations, hazard resistant construction as well as flood-insurance rate determination. It is suggested that occupation of high hazard areas be forbidden by applying watershed management practices, the flood hazard being abated.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • Flood hazard mapping
  • Baft Plain
  • Geomorphology
  • Aerial photograph
  • GIS

مراجع

استانداری کرمان (1389). خلاصۀ گزارش سیل بافت، ص 45.
امیدوار، کمال؛ کیان فر، آمنه؛ عسکری، شمس الله (1389). پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ کنجانچم، فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 72، صص 90-73.
دهقانی، مژگان؛ عباس‌نژاد، احمد؛ نظری، مهری (1391). بررسی عوامل مؤثر در بروز سیل 1389 شهرستان بافت، مجموعه مقالات پنجمین همایش ملی دانشگاه پیام نور، دانشگاه پیام نور کرمان، ص 58.
رحیمی مقدم، محمد (1387). بررسی روش‌های MPSIAC (PSIAC اصلاح شده و EPM در برآورد رسوب در حوزۀ آبخیز سد بافت، پایان نامه کارشناسی ارشد زمین شناسی زیست محیطی، دانشگاه باهنر کرمان.
سازه‌پردازی ایران (مهندسین مشاور) (1385). مطالعات مرحلۀ توجیهی طرح ساماندهی و تعیین حریم و بستر رودخانه‌های هلیل و شور جیرفت، مطالعات هواشناسی و هیدرولوژی.
صالحی، اسماعیل؛ رفیعی، یوسف؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ آقابابایی، محمدتقی (1392). پهنه‌بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی: تهران)، مجلۀ محیط شناسی، سال سی و نهم، شماره 3، صص 188-179.
صفری، علیرضا (1380). تعیین الگوی مدیریت بهینۀ در دشت‌های سیلابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه احیای مناطق خشک و بیابانی، استاد راهنما: محمد مهدوی، دانشگاه تهران.
عباس‌نژاد. احمد (1387). گزارش طرح تحقیقاتی بررسی سیل‌خیزی (پهنه‌بندی خطر سیل) در حوضۀ آبریز هلیل رود با استفاده از GIS، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ص 4-2.
عسکری‌خواه، حمید (1358). گزارش مقدماتی پوشش گیاهی حوزۀ آبخیز هلیل رود، طرح جامع آبخیزداری سد هلیل رود کرمان، دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، وزارت کشاورزی و منابع طبیعی، صص 28-3.
عکس‌های هوایی 50000: 1منطقه بافت (1349). سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
فرج‌زاده، منوچهر؛ ثروتی، محمدرضا؛ طاهری، واله (1390). تحلیل و پهنه‌بندی مخاطرات ژئومورفولوژیک استان گلستان، فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 11، صص 62-45.
فرج‌زاده، منوچهر؛ نصرتی عبدالله (1383). پهنه‌بندی حساسیت سیل‌خیزی حوضۀ گاوه رود با استفاده ازGIS، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 3، صص 58-49.
ملکیان، آرش؛ افتادگان خوزانی، اصغر؛ عشور نژاد، غدیر (1391). پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوزۀ آبخیز اخترآباد با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی فازی، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، سال 44، شماره 4، صص 152-131.
یمانی، مجتبی؛ داورزنی، زهرا؛ دادرسی، ابولقاسم (1391). ارزیابی مدل منطق فازی در مقایسه با سایر مدل‌های مفهومی در پهنه‌بندی سیل خیزی با تأکید بر ویژگی‌های ژئومورفولوژیک، موردشناسی: حوضۀ داورزن، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌‌ای، شمارۀ 5، صص 134-121.
 
Cook, A., Merwad, V. (2009). Effect of topographic data, geometric configuration and modeling approach on flood inundation mapping, Journal of Hydrology,  377:131–142.
De Moel, H., van Alphen, J., Aerts, J.C.J.H. (2009). Flood maps in Europe –methods, availability and use. Natural Hazards and Earth System Sciences 9 (2): 289–301.
Diez- Herrero, A., Lain-Huerta, L., Liovernta-Isidro, M. (2009). A Handbook of Flood Hazard Mapping Methodologies, Publication of the Geological Survey of Spain, Geological Hazards, Series No. 2, 190pp.
EXSCIMAP. (2007). (a European Exchange Circle on Flood Mapping) Hand book on Good Practices for Flood Mapping in Europe. .
Flood Risk Management, Journal of Stochastic Environmental Research and Risk
Hoydal, O.A., Berg, H., Haddeland, I., Petterson, L.E., Vokso, A., Oydvin, E. (2000). Procedures and Guidelines for Flood Inundation Maps in Norway. Potsdam, Germany. pp: 252–261.
Jung, Younghun., Kim, Dongkyun., Kim, Dongwook.,  Munmo, Kim and Lee, Seung Oh. (2014), Simplified Flood Inundation Mapping Based On Flood Elevation-Discharge Rating Curves Using Satellite Images in Gauged Watersheds, Water 2014, 6, 1280-1299; doi:10.3390/ w6051280.
Levy, J.K. (2005). Multiple Criteria Decision Making and Decision Support Systems for Assessment, No. 19, PP. 438-447.
Menendez, M. (2000). Design Discharge Calculations and Flood Plain Manage-ment, European Commission (Direct-orate General XII): Flood aware Final report, Cemagref, pp. 53–82.
NFIP, (2002). National Flood Insurance Program – Program Description, Fed-eral Emergency Management Agency. .
Pettifer, D.G. (2000). Indicative Flood-plain Maps for England and Wales, WaPUG Autmn Meeting, Blackpool. <http://www.ciwem.org/groups/wapug/2000paper08.pdf>.
Ruiz-Villanueva, V.,  Díez-Herrero, A., Stoffel, M., Bollschweiler, M., Bodoque, J.A and Ballesteros, J.A. (2010). Dendrogeomorphic analysis of flash floods in a small ungauged mountain catchment (Central Spain), Geomorphology, 118 : 383–392.
Sarkar, S. G and Vaidya D. R. (2014). Flood Inundation mapping using special techniques, Industrial Science, Vol.1,Issue.5/June. 2014 ISSN: 2347-5420.
TAW. (2004). (Technical Advisory Com-mittee on Flood Defence). Floris: Flood Risks and Safety in the Netherlands . ( < www. Tawinfo .nl/engels /downloads / FloodRisksandSafety.pdf>).
Theiling C. H. and Burant J. T. (2012). Flood inundation mapping for integrated floodplain management: upper Mississippi River system, River Res. Applic, Published online in Wiley Online Library (wileyonlinelibrary.com) DOI: 10.1002/rra.2583.
Todini, E. (1999). An Operational Decision Support System for Flood Risk Mapping: Forecasting and Management, Journal of Urban Water, No. 1, PP. 131-143.
Wang, Y., Colby, J.& Mulcahy, K. (2002). An Efficient Method for Mapping Flood Extent in a Coastal Floodplain Using Landsat TM and DEM data, International Journal of Remote Sensing, No. 23, PP. 3681-3696.
Willet, K., Sharda, R. (1991). Using the analytic hierarchy process in water resources planning: selection of flood control projects. Socio-Economic Planning Sciences, 25 (2), pp. 103-112.
Zhang, J., Okada, N., Tatano, H. & Hayakawa, S. (2002). Risk Assessment and Zoning of Flood Damage Caused by Heavy Rainfall in Yamaguechi Prefecture, Journal of Flood Defence, No. 42, P. 162-169.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 مهر 1395
  • تاریخ پذیرش: 26 مهر 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار