تعیین مکان مناطق اسکان موقت و سایت‌های امداد‌رسانی پس از زلزله در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از AHP،FUZZY LOGIC ، FAHP و GIS

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد گروه سنجش از دور و GIS واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی یزد، ایران

2 دانشیار ژئومورفولوژی، گروه سنجش از دور و GIS ‌دانشگاه آزاد اسلامی یزد

چکیده

اصلی‌ترین نیاز آسیب‌دیدگان ناشی از زلزله، داشتن سرپناه و رساندن خدمات امداد و نجات به آن‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن است. بعد از وقوع زلزله نمی‌توان به‌سرعت مکان‌های مناسبی را برای آسیب‌دیدگان زلزله آماده کرد؛ بنابراین، باید قبل از وقوع چنین بحران‌هایی، مکان‌های مناسبی از نظر دسترسی به کاربری‌های شهری، داشتن امنیت، دوری از مناطق مخاطره‌خیز و ... برای آسیب‌دیدگان زلزله فراهم کرد. دسترسی دشوار به داخل بافت تاریخی برای ارائة خدمات امدادی و کمبود فضاهای باز، با وجود تراکم بالای جمعیت، بر بالارفتن آسیب‌پذیری در برابر حوادث در این منطقه می‌افزاید. در این پژوهش، به مطالعة موردی بافت تاریخی شهر یزد با هدف تعیین بهترین مکان استقرار گروه‌های امداد به‌منظور انجام عملیات نجات پرداخته شد. برای رسیدن به این هدف، ابتدا به معرفی پارامترهای مؤثر که وابسته به شرایط ساختاری و طبیعی منطقه هستند، پرداخته و لایه‌های GIS این معیارها تولید شد. سپس، برای از بین بردن عدم‌قطعیت در داده‌های ورودی و قضاوت شخصی در مورد اهمیت معیارها، از روش فازی استفاده شد و برای این منظور درجهتِ ترکیب نقشه‌ها با استفاده از تلفیق مدل‌های برهم‌نهی فازی، شبکة استنتاجی فازی تشکیل و از آن به‌منظور تعیین مکان‌های مناسب استفاده شد. استفاده از خواص مجموعه‌های فازی در فرایند سلسله‌مراتبی، فرایند سلسله‌مراتبی فازی را پدید آورد که باعث افزایش کارایی تصمیم‌گیری شد. در‌نهایت، گزینه‌ها برای سایت امداد و اسکان پس از زلزله مشخص و بر‌اساس معیارهایی مانند دسترسی به معابر، مساحت فضای باز و پراکنش مراکز امداد و اسکان اولویت‌بندی و تعیین شد. نتایج تحقیق همچنین نشان‌دهندة کمبود فضاهای کافی برای استقرار زلزله‌زدگان در بافت تاریخی شهر یزد است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Site Selection of Temporary Settlement and Relief Sites After Earthquake in Historical Zone of Yazd by AHP, Fuzzy Logic, FAHP, GIS

نویسندگان [English]

  • zeynab soltani 1
  • Dr.seyed ali Almodaresi 2
چکیده [English]

The main requirement of damaged people due to earthquake is having a shelter and providing them rescuing  services at the earliest possible time. Immediately after the earthquake, it is not possible to provide suitable housing for the earthquake damaged people. Therefore, appropriate locations (from the ciew point of access to urban usages, security, faraway from hazardeous areas and . . .) shall be provided for such critical times. difficult access into the historical buildings for providing helping services and lack of open spaces in spite of the high dencity of population will increase the volunerability againt the accidents in these areas.  In this research, the historical texture of Yazd city has been studied with the aim of determining the best location for settlement of rescue teams for the purpose of performing rescue operations. To achieve this goal, firstly the effective factors which are depondign on the structural and natural conditions of the area were introduced and GIS layers of such criteria were produced. Then for removing the uncertainties in the input data and personal judgement about the importance of criteria, Fuzzy method was used and for this purpose, for combining the maps, fuzzy superposition model was used to form Fuzzy inference networks and it was used for determining the appropriate locations. Using the properties of fuzzy sets in Analytical Hierarchy process, Fuzzy Analytical Hierarchy Process was created which increased the efficiency of the decision making. Finally, options for relief and settlement sites after the earthquake was identified and based on some criteria such as proximity to roads, open space areas and distribution of relief and settlement centers were prioritized and determined. The results also indicate the lack of adequate spaces for settlement of victims of earthquake in the historical context of Yazd city

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fuzzy logic
  • AHP
  • F AHP
  • Site selection
  • Temporary housing
  • Historical textures
  • GIS

مراجع

احدنژاد‌روشتی، محسن؛ جلیلی، کریم؛ زلفی، علی (1390). مکان‌یابی بهینة محل‌های اسکان موقت آسیب‌دیدگان ناشی از زلزله در مناطق شهری با استفاده از روش‌های چند معیاری و GIS (مطالعة موردی: شهر زنجان). نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران، شمارة 23. جلد 20. صص 61-45.
اسدیان، فریده؛ سیاحی، زهرا (1390). نقش الگوی مشارکت مردمی در بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسودة شهری با استفاده از GIS (مطالعة موردی: محلة عامری اهواز)،  فصلنامه  آمایش محیط، شماره  12، صص 163-139.
پیشگاهی‌فرد، زهرا‌ (1390). GIS و نقش آن در مکان‌یابی مناطق مخاطره‌آمیز شهری جهت استفاده در مدیریت بحران (مطالعة موردی: منطقة 8 شهرداری تبریز). فصلنامه آمایش محیط، دانشگاه ازاد اسلامی ملایر  شماره 13، صص 104-91.
پیله‌فروش‌ها، پرستو؛ آل‌شیخ، علی‌اصغر؛ موسوی، فرزانه (1389). بررسی میزان آسیب‌پذیری زلزله از طریق منطق فازی و تخصیص بهینة امکانات با استفاده از تحلیل پوششی داده‌ها (مطالعة موردی: منطقة 16 شهرداری تهران). سازمان نقشه برداری کشور ، پروسیدینگ همایش ژئوماتیک 89. تهران.
حبیبی ، کیومرث ؛ جوانمردی ، کومار ؛ زندی ، پروانه، (1391). پیاده سازی مدل فازی و تحلیل سلسله مراتبی معکوس جهت تعیین آسیب پذیری مناطق مسکونی در برابر زلزله( نمونه موردی: محله سرتپوله شهر سنندج)، فصلنامه علمی-پژوهشی ساخت شهر. شمارة 20.  صص 33-25.
رهنما، امیرحسین؛ طالعی، محمد(1391). الویت بندی بازسازی مناطق شهری تهران در برابر زلزله به کمک مدل فازی و GIS، آمایش محیط، دوره 5، شماره 16،صص71-51.
زبردست، اسفندیار (1380). کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. نشریه علمی- پژوهشی هنرهای زیبا. شمارة 10،صص21-13.
زیاری، کرامت‌الله؛ شادمان‌رودپشتی، مجید؛ حسن‌پور، سیروس؛ مصطفایی، ابوالفضل؛ (1392). مکان‌یابی عرصه‌های مناسب فضای سبز شهری با استفاده از روش ترکیبی AHP و فازی در محیط GIS (مطالعة موردی: منطقة 14 شهرداری کلان‌شهر تهران). فصلنامة علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر. سال سیزدهم. شمارة  13 (43). صص 38-19.
زیاری،کرامت الله (1388). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ هفتم.
سلطانی، زینب (1392). تعیین موقعیت سایت‌های امداد و اسکان پس از وقوع زلزله با استفاده از مدل MADM و تحلیل شبکه در محیط GIS (مطالعة موردی: بافت تاریخی شهر یزد)، پایان‌نامة کارشناسی ارشد. رشتة سنجش از دور و GIS. دانشگاه واحد علوم و تحقیقات یزد.
شجاع‌عراقی، مهناز؛ تولایی، سیمین؛ ضیائیان، پرویز (1390). مکان‌یابی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. منطقة 6 شهرداری تهران. مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای.معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه اصفهان ، سال سوم. شمارة 10. صص 60-41.
شرف پور، فرهاد، (1391). سایت  خبرگذاری جمهوری اسلامی ایران، کد خبر: 80468736 ، تاریخ انتشار: 3 دی 1391.
شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ شیخی، محمد (1389). پهنه‌بندی مناطق حساس و آسیب‌پذیری محیطی در ناحیه ی غرب فارس، یا روش طبقه‌بندی فازی و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، مجلة پژوهش‌های جغرافیایی، (73)، صص 53-68.
شیعه، اسماعیل ( 1385). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
طالقانی، محمد؛ شاهرودی، کامبیز؛ صانعی، فرزانه (1391). مقایسة تطبیقی AHP و  AHPفازی در رتبه‌بندی ترجیحات خرید (مورد مطالعه: صنعت لوازم خانگی)، مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن. سال نهم. شمارة اول. پیاپی 32. صص 91-81.
عبدالهی، مجید (1383). مدیریت بحران در نواحی شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور. چاپ سوم.
علایی‌مقدم، ساناز؛ مسگری، محمدسعدی؛ کریمی، محمد (1390). مسیریابی در شبکه‌های حمل‌و‌نقل چند‌ساختی به کمک سیستم‌های استنتاج‌گر فازی. ژئوماتیک 1390.
فرج‌زاده ‌اصل، منوچهر (1384). سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه‌ریزی توریسم. تهران: انتشارات سمت.
فرجی‌سبکبار، حسنعلی؛ حسن‌پور، سیروس؛ عزیزی، علی؛ ملکیان، آرش؛ علوی‌پناه، سیدکاظم (1392). بررسی و مقایسة کارایی روش های ،FAHP و GCA برای مکان‌یابی پخش سیلاب در محیط GIS (مطالعة موردی: حوضة آبریز گربایگان). دانشگاه تهران. 45 (2 (84)). صص 76-55.
قدسی‌پور، سید‌حسن (1385). مباحثی در تصمیم‌گیری چند متغیره، فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP، انتشارات دانشگاه صنعتی  امیر کبیر. چاپ سوم،تهران،ص220.
قدیری، محمود‌علی (1381). کاربرد روش‌های برنامه‌ریزی شهری (کاربری زمین) در کاهش آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر زلزله (مطالعۀ موردی: منطقة 17 تهران) پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
کریمی‌حسینی، محمود (1379). طراحی مدل  AHPفازی و کاربرد آن در صنایع معدنی شیمیایی. پروژة کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان، صص 205-177.
کلانتری، محسن (1392). تعیین موقعیت مناطق اسکان موقت و سایت‌های امداد‌رسانی پس از زلزله با استفاده از فازی‌سازی متغیرها و روش‌های چندمعیاری در محیط GIS (مطالعة موردی: شهر میبد). پایان‌نامة کارشناسی ارشد. رشته سنجش از دور و GIS. دانشگاه علوم و تحقیقات یزد.
گلی، علی؛ لعیا، الفت؛ فوکردی، رحیم (1389). مکان‌یابی دستگاه‌های خوپرداز با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی (مطالعة موردی: شعب بانک کشاورزی منطقة ١٠ شهرداری تهران). جغرافیا و توسعه. شمارة ١٨. صص ١٠٣- ٩٣.
محسنی، نصیر؛ اردشیر، عبدالله؛ بهزادیان، کوروش (1390). مکان‌یابی محل ساخت پل با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و منطق فازی در GIS. نشریة بین‌المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید. شمارة 1. جلد22. صص 12-2. http://IJIEPM.just.ac.ir/.
مرکز آمار ایران (1377). سرشماری عمومی و مسکن سال 1375، آمارنامة استان تهران
مهرگان، محمد‌رضا (1383). پژوهش عملیاتی پیشرفته. فصلنامه اقتصاد شهر، انتشارات کتاب دانشگاهی. چاپ اول.تهران
نوجوان، مهدی (1390). کاربرد الگوریتم‌های فازی در مکان‌یابی بهینة اسکان موقت( مطالعة موردی: منطقة یک شهر تهران). پایان‌نامة­کارشناسی­ارشد.­دانشکده محیط­زیست. دانشگاه تهران.
هادیانی، زهره؛ کاظمی‌زاد، شمس‌الله (1389). مکان‌یابی ایستگاه‌‌های آتش‌نشانی با استفاده از روش تحلیل شبکه و مدل AHP در محیط GIS شهر قم. مجلة جغرافیا و توسعه.، دانشگاه اصفهان، شمارة 17. صص 112-99.
هاشمی، مهدی؛ آل‌شیخ، علی‌اصغر، (1389). ارزیابی پارامترهای مؤثر بر میزان آسیب‌پذیری از زلزله بر پایة منطق فازی (مطالعة موردی: تهران)، همایش ملی ژئوماتیک 8، سازمان نقشه برداری کشور، صص  9-1.
وانگ، لی (1378). سیستم‌های فازی و کنترل فازی. ترجمة تشنه‌لب، محمد؛ صفارپور، نیما؛ افیونی، داریوش. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی خواجه نصیر‌الدین طوسی.
Aşkın and Güzin, (2007). Comparison of AHP and fuzzy AHP for the multicriteria decision making processes with linguistic evaluations, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi.
Buyukozkan and Gulcin, (2003). A fuzzy multi-criteria decision approach For software development strategy selection, International Journal of General Systems, 259-280.
Chang et al, (2007(. Combining GIS with fuzzy multicriteria decision-making for landfill siting in a fast-growing urban region, Journal of Environmental Management.
Chou et al, (2008). A fuzzy multi- criteria decision model for international tourist hotels location selection, International journal of hospitality management, Vol.27, pp. 293- 301.
Chu, Ta-Chung , (2002). Selecting plant location via a fuzzy TOPSIS approach, Int J Adv Manuf Technol, 28, 839-844.
Ebrahim et al, (2011). Combining Fuzzy-Analytic Hierarchy Proces and GIS to Select the Best Location for a Wastewater Lift Station in EL-Mahalla and EL-Kubra North Egypt, International Journal of Engineering & ThechnologyIJET-IJENS vol: 11 No:05.
Esmali, Yashar, Ahmadi, Hasan, (2003). USING GIS & RS in movments zonation A case study in Germichay Watershed, Iran, hazard, Pages 1-5.
Houshyar, Ehsan, SheikhDavoodie, Mohammad Javad, Almassi, Morteza, Bahrami, Hooshang, Azadi, Hossein, Omidi, Mohsen, Sayyad, Gholamabbas, Witlox,Frank, (2014). Silage corn production in conventional and conservation tillage systems. Part I: Sustainability analysis using combination of GIS/AHP and multi-fuzzy modeling, Ecological Indicators, Pages 102–114.
Kheirkhah Zarkesh et al, (2011). Ecotourism Land Capability Evaluation Using Spatial Multi Criteria Evaluation, Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Thechnology 3(7) : 693-700,2011.
Kuo et al, (2002). A decision support system for locating convenience store location through integration of fuzzy AHP and artificial neural network, Computers in Industry.
Leung and Chao, (2000). On Consistency and Ranking of Alternatives in Fuzzy AHP, European Journal of Operational Research, 124, 102-113.
Ngai,Chan, (2005). evolution of knowledge management tools using AHP, expert systems with applications.
Ozer, Ibrahim, (2007). Multi-Criteria Group Decision Making Methods Using AHP and Integrated Web-Based Decision Support System”, M.Sc. Thesis, University of Ottawa, Canada.
Pan, Nang -Fei, (2008). Fuzzy AHP approach for selecting the suitable bridge construction method, Automation in construction 17, 958-965.
Pavic, Ivan, Babic, Zoran, (1991). The use of the PROMETHEE method in the location choice of a production”, Internat. J. Prod. Econom, 23, 165-174.
Saaty, Thomas, (1980). The Analytic Hierarchy Process, Mc.Graw-Hill Inc,24, 112- 142.
Shaw, Gareth, wheeler, Dennis, (1985). Statistical techniques in Geograpical Analysis, Dublin. Jhon wiely & Sons press.
Sun- Jen Huang , Nan-Hsing Chiu, (2009). Applying fuzzy neural network to estimate software development effort. Applied Intelligence, 30(2), pp. 73–83.
 Vafai, Freydoon, Hadipour, Vahid; Hadipour, Abouzar, (2014). Determination of shoreline sensitivity to oil spills by use of GIS and fuzzy model. Case study – The coastal areas of Caspian Sea in north of Iran, Ocean & Coastal Management, Pages 123–130.
Yanar, Tahsin.Alp, Akyurek, Zuhal, (2006). The enhancement of the cell-based GIS analyses with fuzzy processing capabilities, Information Sciences 176,pp.1067–1085.
Yanpirat, Patcharaporn, Panjarongkha, Voradaj, (2005). Decision Support Model for site selection of Wafer Fabrication Plant in Thailand: The MCDM Approach, paper 605. 01-07, Bangkok.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 بهمن 1395
  • تاریخ پذیرش: 30 بهمن 1395

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار