نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه گلستان
2 دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه زابل
3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه زابل
چکیده
حاشیهنشینی یکی از مسائل و مشکلات مدیریت شهری کشور به‌شمار می‌رود. در جدیدترین تجربة نظام برنامه‌ریزی شهری، کشور با برنامة بهسازی و توانمندسازی، در‌پی کاهش و کنترل ابعاد این مشکل برآمده است، اما هنوز در این زمینه کاستی‌هایی مانع دستیابی به اهداف توسعة یکپارچة شهری است. شهر زابل در سال‌های اخیر و به‌خصوص از 1355 به بعد، رشد و گسترش فیزیکی زیادی داشته است که باعث به‌وجود آمدن محله‌های زیادی در حاشیة آن شده است. وضعیت حاشیه‌نشینان شهر زابل که از‌نظرِ تأسیسات و خدمات زیربنایی شهری مانند آسفالت معابر و کوچه‌ها، فاضلاب شهری، فضاهای عمومی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند؛ این سؤال را به‌وجود می‌آورد که مهمترین مشکل حاشیه‌نشینان در بهسازی محله‌هایشان چیست؟ مقالة حاضر به بررسی و ارزیابی توانمندسازی آنها بر‌اساس ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی سرپرستان خانوارها، وضعیت کالبدی و فضایی محله‌ها، مسکن و وضعیت مشارکت حاشیه‌نشینان زابل پرداخته است. اطلاعات حاصل از 316 پرسشنامة توزیع‌شده در 14 محلة حاشیه‌ای زابل، به‌وسیلة نرم‌افزارهای SPSSو Excelتجزیه‌و‌تحلیل شده و امتیاز شاخص‌های اصلی و فرعی توانمندسازی هر‌یک از محله‌های حاشیه‌ای به‌دست آمده است. مجموع نمرات استاندارد هر‌یک از محله‌ها تعیین و بر مبنای روش Z-score، محله‌های حاشیه‌ای زابل رتبه‌بندی شده‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بیشتر محله‌ها، 10 محله از 14 محلة حاشیه‌نشین در سطح خیلی ضعیف تا متوسط از‌نظرِ توانمندسازی قرار دارند که مهمترین عامل آن مشکلات اقتصادی مانندِ بیکاری 9/26 درصد از سرپرستان خانوار و درآمد حاشیه‌نشینان است که نتیجة آن، توانایی تنها 85/2 درصد از حاشیه‌نشینان در پرداخت نقدی هزینة بهسازی محله‌هاست. ایجاد اشتغال پایدار و درآمد ثابت می‌تواند باعث توانمندسازی حاشیه‌نشینان زابل شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Assessment of suburbans rehabilitation strategy to improve Zabol city
نویسندگان [English]
- Dr. Khodarahm Bazi 1
- Dr. Akbar Kiyani 2
- Abdolghani Safarzaiee 3
چکیده [English]
Suburbanization is considered to be one of the problems and difficulties of country’s urban management. In the most recent experience of urban planning system, the country with the rehabilitation and improvement program has tried to control and decrease the dimensions of this problem , but steel there exists deficiencies which prevent the achievement of the urban Integrated development. Zabol city has great physical growth and expansion in the recent years and specially from 1977 onward which has created a lot of locals in the suburban. the suburbanites condition of zabol city which are in undesirable conditions in many aspects such as installation, urban infrastructural services like asphalt of road and streets , the urban sewage and public spaces; arises this questions that whatis the most important problem of suburbanites in rehabilitation of their areas? The present article has studied and evaluated their rehabilitation based on socio - economical characteristics of the heads of households, housing, participation of Zabol suburbanites. The information obtained from 316 distributed questionnaires in 14 suburban areas of zabol has been analysed by Excel and SPSS softwares and the privilege of the main and secondary indices of rehabilitation of each of the suburban areas has been acquired. The total of standard score from each of the areas has been ranked based on Z-score method. The results of research shows that most of the locals, 10 locals out of 14 local suburbans, in terms of rehabilitation are too weak to moderate, that its main cause is the economical problems such as unemployment of 26.9 percent of heads of households and also the income of suburbanites, its result is the capability of only 2.85 percent of suburbanites for cash payment of the improvement costs of the locals. Creating sustainable employment and fixed income can empower the suburbanites of Zabol
کلیدواژه‌ها [English]
- empowement- rehabilitation
- suburbanization- zabol city
امچکی، حمیده (1381). ابزارهای حقوقی و قانونی مؤثر بر برون‌فکنی جمعیت و بروز حاشیهنشینی، مجلة هفت شهر، وزارت مسکن و شهرسازی، سال سوم، شمارة نهم و دهم، صص 64-56.
ایراندوست، کیوان (1389). مرور تجربة کوتاه توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی (نمونه: شهر کرمانشاه)، جغرافیا و توسعه، پژوهشکدة علوم و زمین و جغرافیا، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارة 20، صص 78-59.
ایمانی‌جاجرمی، حسین ( 1388). سکونتگاههای غیررسمی و نیازهای آموزش شوراها و شهرداری‌ها. گزارش هم‌اندیشی. تهران، مجمع تشخیص مصلحت نظام، کمیسیون امور زیربنایی و تولیدی، شمارة 5، صص 5-1.
ایمانی‌جاجرمی، حسین (1381). حاشیه‌نشینان حرم (نگاهی به مسئلة اسکان غیررسمی در مشهد)، فصلنامة مدیریت شهری، سازمان شهرداری‌های کشور، شمارة 10، صص 51-44.
بزی، خدارحم (1386). تحلیلی بر روند شهرنشینی و توسعة فیزیکی شهر زابل. مجلة فضای جغرافیایی،دانشگاه آزاد اهر، شمارة 18، صص 30-1.
پاپلی‌یزدی، محمدحسین (1380). مشکلات شهری کشور. فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، دانشگاه اصفهان ، شمارة 1، سال شانزدهم، صص 22-10.
پاپلی‌یزدی، محمدحسین (1382). نظریه‌های شهر و پیرامون. تهران: انتشارات سمت. چاپ اول.
پورآقایی، عبدالله ( 1385). علل شکل‌گیری اسکان غیررسمی در شهر رشت و راهکارهای ساماندهی آن. مجلة چشم‌انداز جغرافیایی، دانشگاه آزاد واحد رشت، شمارة 2، تابستان 1385، صص 66-45.
پیران، پرویز (1366). شهرنشینی شتابان و ناهمگون مسکن نابهنجار(قسمت دوم). اطلاعات سیاسی و اقتصادی، موسسه اطلاعات،شمارة 5، صص 33-30.
پیران، پرویز (1373). آلونک‌نشینی در ایران، دیدگاه‌های نظری با نگاهی به شرایط ایران. اطلاعات سیاسی و اقتصادی، موسسه اطلاعات شمارة 88–87، صص 130-97.
پیران، پرویز(1380). اجتماعات الونکی، پدیده‌ای فراتر از حاشیهنشینی. ماهنامة شهرداری‌ها، سازمان شهرداری‌های کشور، شمارة 32، صص 23-7.
پیری، عیسی؛ زالی، نادر؛ تقی‌لو، علی‌اکبر (1391). امکان‌سنجی، به‌کارگیری رهیافت‌های توانمندسازی در ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی ناحیة گلشهر مشهد، مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، دانشگاه اصفهان، شمارة 12، بهار 1391، صص 134-119.
حاتمی‌نژاد، حسین (1382). اسکان غیررسمی در کلان‌شهر مشهد، نمونة اسکان غیررسمی ساختمان، مجموعه‌مقالات حاشیهنشینی و اسکان غیررسمی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، صص 15- 25.
حاج یوسفی، علی (1381). حاشیهنشینی شهری و فرایند تحول آن (قبل از انقلاب)، فصلنامة هفت شهر، وزارت مسکن و شهرسازی، سال سوم، شماره 8،صص 24-12.
حافظ‌نیا، محمدرضا ( 1388). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت. چاپ شانزدهم.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1380). راهبرد توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران از‌طریقِ توسعة نهادهای محلی. فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، دانشگاه اصفهان، شمارة 61، صص 52-41.
خاتم، اعظم؛ اطهاری، کمال (1386). مدیریت یکپارچه و حل مسئلة اسکان غیررسمی (شرایط تحقق طرح مجموعه شهری تهران). تهران: انتشارات شهیدی. چاپ اول.
داداش‌پور، هاشم؛ حسین‌آبادی، سعید؛ پورطاهری، مهدی ( 1391). تحلیل نقش توانمندسازی ساکنان در بهسازی کالبدی – محیطی سکونتگاههای غیررسمی (نمونة موردی: محدودة شرق کال عیدگاه شهر سبزوار). نشریة جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی،دانشگاه اصفهان، شمارة 41، پاییز 1391، صص 127-95.
رهنما، رحیم و توانگر، معصومه. 1387. بررسی تطبیقی حاشیهنشینی در شهرهای سبزوار، نیشابور، تربت حیدریه و گناباد، مجله جغرافیا و توسعه ناحیهای، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره یازدهم، صص 115 - 83.
زالی، نادر؛ رحمتی، یوسف؛ چاره، نجمه ( 1394). ارزیابی و نقدی بر طرح ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی شیراز: مطالعة موردی محلة مهدی‌آباد (کتس بِس)، نشریة پژوهش و برنامه ریزی شهری، دانشگاه نهران، شمارة23، زمستان 94، صص 132-115.
زاهد‌زاهدانی، سعید (1369). حاشیهنشینی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز. چاپ اول.
زنگی‌آبادی، علی؛ مبارکی، امید (1391). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری حاشیهنشینی شهر تبریز و پیامدهای آن (مطالعة موردی:محله‌های احمدآباد، کوی بهشتی و خلیل‌آباد). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه اصفهان، بهار 1391، شمارة 45، صص 80-67.
زیاری، کرامت‌اله؛ نوذری، آذردخت (1388). ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی شهر اهواز (کوی منبع آب)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی،دانشگاه تهران، شمارة 68، صص 36-21.
ساعی، احمد (1378). مسائل سیاسی - اقتصادی جهان سوم. تهران: انتشارات سمت. چاپ اول.
شریعت‌زاده، مریم (1382). ساختارهای موردِ‌نیاز جهت مهار و سازماندهی حاشیهنشینی در ایران. مجموعه مقالات حاشیهنشینی و اسکان غیررسمی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، صص 240-255.
شیخی، محمد (1381). فرایند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاههای خودرو پیرامون کلان‌شهر تهران (نمونة مطالعاتی: اسلام‌شهر، نسیم‌شهر و گلستان)، نشریة هفت‌شهر، وزارتمسکن و شهرسازی، سال سوم، شمارة 8، صص 51–36.
صابری‌فر، رستم (1388). بررسی تحلیلی حاشیهنشینی در شهر بیرجند (مطالعة موردی :منطقة کارگران). تحقیقات جغرافیایی، ، دانشگاه اصفهان، بهار 1388، شمارة 92، صص 52-29.
صادق‌پور، بهرام؛ مرادی، وهاب (1389). تحلیل آماری با نرم‌افزارهای SPSS و AMOS. بابلسر: انتشارات دانشگاه مازندران. چاپ اول.
صرافی، مظفر (1381). به سوی نظریه‌ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی ازحاشیه‌نشینی‌تا متن شهرنشینی. هفت‌شهر، وزارت مسکن و شهرسازی، سال سوم، شمارة 8، صص 15-1.
صرافی، مظفر (1382). بازنگری ویژگی‌های اسکان خودانگیخته در ایران: در جستجوی راهکارهای توانمندسازی. مجموعه مقالات حاشیهنشینی و اسکان غیررسمی، جلد 1، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، صص 272-261.
قادرمرزی، حامد؛ جمشیدی، علیرضا؛ جمشیدی، معصومه؛ جمینی، داود ( 1392). اولویت‌بندی چالش‌های اسکان غیررسمی با استفاده از تحلیل سلسله‌مراتبی AHP (مطالعة موردی: محلة جعفر‌آباد کرمانشاه). فصلنامة مطالعات شهری، دانشگاه کردستان، شمارة 6، بهار 1392، صص 58-43.
کماتو، مایومی (1381). ارتقای شهری و مشارکت اجتماعی. نشریة هفت شهر، وزارت مسکن و شهرسازی، سال سوم، شمارة هشتم، صص 125–114.
لطفی، کوروش و ماجدی، حمید. 1388. چالشها و تنگناهای موجود در توانمندسازی سکونتگاههای غیر رسمی شهری و ارایه راهکار مناسب جهت اجرایی نمودن طرحهای توانمندسازی، علوم و تکنولوزی محیط زیست،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دوره یازدهم، شماره چهار، صص 624 -617.
مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 1390.
معدنی، سعید؛ محمدپناه، امیرحسین (1387). بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر تشکیل حاشیهنشینی شهر سنندج (مطالعه موردی: محدودة عباس‌آباد). جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آشتیان، بهار 1388، شمارة 14، صص 151-170.
مهندسان مشاور طاش (1385). طرح جامع شهر زابل، سازمان مسکن و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان.
نظریان، اصغر( 1379). جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول.
هادی‌زاده‌‌بزاز، مریم (1382). حاشیهنشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان. مشهد: انتشارات شهرداری مشهد. چاپ اول.
یزدانی‌بروجنی، فردین.(1382). بررسی خصوصیات ساختاری حاشیهنشینی در تهران. مجموعه مقالاتحاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی، دانشگاه علوم بهزیستیوتوانبخشی، صص 351- 364.
Abbott ,J .(2002b). Analysis of informal Settlement Upgrading and Critique of Exsting Methodological Approaches, Habital international, Vol 26, pp:303-452.
Abbott, J. (2002a). A method-based planning framework for informal settlement Upgrading, Habitat International, VOL. 26, PP: 317–333.
Akhtar, A; Toran, K.(2000). Migration, Slums and Urban Squalor.at WWW.YORKU.CA /Bunchmi /ICEH.
Arimah, Ben .(2010). The Face of Urban Poverty; Explaning the Prevalence of Slums in Developing Countries, UNU-WIDER.PP:1-22.
Bego, E.(2003). Assessing Feasibility Study of informal Settlement Upgrading: Are there GI policy and Management Implications? Case Study of Windhoek Namibia,International Institude for Geo – information Science and Earth Observation Ensched, the Netherland.PP:1-24.
Cavalheiro, D; Abiko, A .(2015). Evaluating slum (favela) resettlements: The case of the Serra do Mar
Emer, D . (2008). What Are Enabling Housing Strategies? A Paper from Seminar in Barcelona in April 2008, presented in Seminar: Are A Architects and Planners Obstacles to Slum Upgrading?.
Garstka, G. (2010). Post-conflict urban planning: The regularization process of an informal neighborhood in Kosova, Habitat International, VOL. 34, PP: 86–95.
Khalifa, M. (2010). Redefining slums in Egypt: Unplanned versus unsafe areas, Habitat International, VOL. 30 , PP: 1-10.
Lee Smith, D .(1989). Squatter landlords in Nairobi: a case study of Korogocho, in P. Amis & P.Lioyd ( Eds), Housing Africa”s urban poor, Manchester University Press.
Martınez, J. Mboup, G. Sliuzasa, R and Stein, A. (2008). Trends in urban and slum indicators across developing world cities: 1990 – 2003, Habitat International, VOL. 32, PP: 86–108.
Mohammad, A .(2012). Bastee Settlements of Dhaka City, Bangladesh: A Review of Policy Approaches and Challenges Ahead, ASEAN Conference on Environment-Behaviour Studies, Savoy Homann Bidakara Bandung Hotel, Bandung, Indonesia, 15-17 June 2011,PP: 611 – 622
Mukhija, V. (2001). Enabling Slum Redevelopment in Mumbai: Policy Paradox in Practice, Housing Studies,VOL 18,PP:213-222.
Nijman, J. (2008). Against the odds: Slum rehabilitation in neoliberal Mumbai, Cities, VOL. 25, March 2008 , PP: 73- 85.
Project, S~ao Paulo, Brazil,Habitat International, VOL , PP: 340-348.
Pugh, C.( 2001). The Theory and Practice of Housing Sector Development for Developing Countries, Housing Studies,VOL 16,PP: 399-423.
Reichenheim, M , Harpham, T. ( 1991).Meternal mental health in squatter in settlement in Rio de janeiro, British jornal of psychiatry, Vol 159, pp: 1-28.
Vilar, K; Cartes, I .( 2015). Urban design and social capital in slum, case study: Moravia”s neighborhood, Medellin, 2004- 2014, Urban planning and Architecture Design for Sustainable Development, 14-16 October 2015, PP 56-67.
