کاربرد روش ELECTRE در سطح‌بندی پتانسیل تراکم آلاینده‌های هوا در سطح شهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشیار گروه اقلیم‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

3 کارشناس ارشد آب و هواشناسی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

یکی از بحران‌های عظیم زیست‌محیطی، آلودگی هوای شهرها می‌باشد که منشأ اصلی آن فعالیت‌های انسانی و در کنار آن عوامل محیطی است. امروزه تفکرِ غالب در توسعة شهری این است که شهرها باید هر اندازه امکان دارد با محیط زیست طبیعی سازگار باشند و به سوی پایداری گام بردارند؛ از‌این‌رو، برای دستیابی به توسعه‌ای پایدار در شهرها، کاهش و کنترل آلودگی هوا می‌تواند از اهمیت فراوانی برخوردار باشد. بدین منظور در تحقیق حاضر، سطح‌بندی پتانسیل تراکم آلاینده‌های هوا در شهر تبریز با استفاده از روش ELECTRE مورد ارزیابی قرار گرفته است. چارچوب کلی این تحقیق براساس تهیة لایه‌های اطلاعاتی مختلف (باد، ازدحام جمعیت، کاربری اراضی، توپوگرافی، کمبود فضای شهر، سروصدا و لرزش، درجه حرارت، اینورژن، راه‌های ارتباطی، حجم مبدأ و مقصد سفرها) به‌عنوان معیار و قید محدودیت‌ به‌کار برده شده است. ارزش‌گذاری و وزن‌دهی آن‌ها در قالب مدل ELECTRE به‌عنوان یکی از فنون تحلیل چند‌معیاری در یک زمینة کاربردی، از موضوع تحقیق به آزمون گذاشته شده و برای مناطق ده‌گانة شهر تبریز مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین، برای اندازه‌گیریغلظت‌آلاینده‌هایهوا، از داده‌های مربوط به ایستگاه‌های پایش آلودگی این شهر (‌ایستگاه آبرسان، باغ‌شمال، بهداشت، حکیم نظامی، راه‌آهن، راسته‌کوچه) استفاده شد. مقایسة نتایج حاصل از مدل با داده‌های مربوط به ایستگاه‌ها نشان می‌دهد، آلایندة PM10، CO، SO2در اکثر ایستگاه‌ها به‌خصوص در ایستگاه راسته‌کوچه دارای شرایط ناسالم و بحرانی می‌باشد که ازدحام جمعیت و توزیع نامتناسب کاربری‌ها اثر بیشتری در آلودگی این مناطق داشته است؛ به‌طوری‌که بیشترین کاربری‌های خدماتی و تجاری که جمعیت و وسایل نقلیه زیادی را در طول روز به‌طرف خود می‌کشاند، در منطقة هشت یعنی در بافت مرکزی شهر قرار گرفته‌اند. این در حالی است که منطقة مذکور در بین مناطق دیگر از بیشترین کاربری‌های ارتباطی و کمترین فضای سبز برخوردار می‌باشد که این عوامل باعث ناپایداری‌های زیست‌محیطی و افزایش غلظت آلاینده‌ها شده است. طبق نتایج به‌دست آمده از این تحقیق، استفاده از فنون تحلیل چند‌معیاری علاوه‌بر افزایش دقت و افزایش سرعت انجام کار، باعث تنوع و کیفیت بهتر ارائة نتایج نیز می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The application of ELECTRE Technique in ranking the potential of air pollutants condensation in Tabriz city

نویسندگان [English]

  • Dr. Ata Ghaffari Ghilandeh 1
  • Dr.Boromand Salehi 2
  • Elham Shokrzadeh Fard 3
1
2
3
چکیده [English]

One of the most tremendous environmental crisis is the pollution of the cities that its' main cause is the human activities besides environmental factors. Modern thought toward urban development is that cities must be compatible with natural environment as far as possible and takes the step toward sustainability. Thus for access to a sustainable development in  the cities, the deduction and control of air pollution can be of high importance important . So in the present research, the potential grading of air pollutant density in Tabriz by using ELECTRE method has been evaluated. The general framework of this research is based on gathering different informative layers (wind , crowd , land use, topography , queen space deficit , noise and  vibration ,temperature ,inversion, connecting roads , volume of travels origin and destination) has been utilized as criterion and limitation factor.
Their valuing and weighing in the form of ELECTRE model as one of multi criteria analysis tactics in a functional contexts  of the research subject was examined and used for the 10 districts of Tabriz.
Moreover for measuring the air pollutants' condensation, the data concerning to pollution monitoring stations of this city (Abrsan, Bagh shomal , Behdasht , hakim Nezami , Rah Ahan, Raste kauche station) have been used. Comparing the findings of the model and the data relevant  with the stations indicate that the  pollutant of PM10, SO2, Co are in critical and unhealthy condition in most of the stations especially in Raste Kauche, in which the crowd density and improper distribution of usages have more effect on the pollutants of this area, so that the most service and commercial uses which attract the population and vehicles during the day, ate located in district No.8 i.e. the central texture of the city. While the  said district among the other districts has the most communication uses and the least green space, that such factors has caused the environmental instability and increase of pollutants' condensation. Based on the findings of this research, use of multi criteria analysis technique, in addition of increasing the accuracy and increase of the work speed, will increase the variety and causes the better quality of the results. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pollutant
  • Air pollution
  • Multicriteria decision making
  • Tabriz city
  • ELECTRE
ترابی، سیما؛ ذوالفقاری، حسن؛ زاهدی، مجید (1378). «بررسی تأثیرات عوامل اقلیمی در تشکیل هستة آلودة شمال غرب تبریز». مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی منطقه‌ای تغییر اقلیم، 13 و 14 آبان، سازمان هواشناسی کشور، صص 242-247.
تولایی، سیمین (1373). شهر و پیامدهای زیست‌محیطی. فصلنامة تحقیقات جغرافیایی دانشگاه اصفهان، شمارة 33، صص 117-100.
حجازی‌زاده، زهرا؛ مقیمی، شوکت (1382). میکروکلیماتولوژی مقدماتی. تهران: انتشارات دانشگاه­پیام ‌نور. چاپ اول، 280ص.
خلیل‌وند، محبوبه (1389). مکان‌یابی دفن زبالة شهر مرودشت با استفاده از پارامترهای اقلیمی در محیطGIS. پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. دانشگاه محقق اردبیلی، 119ص.
رحیمی، اکبر (‌1385). تحلیل آلودگی‌های هوایی ناشی از مکان‌یابی نامناسب مراکز صنعتی در شهر تبریز با استفاده از شبکه‌های عصبی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه تبریز، 189ص.
زبردست، اسفندیار (1380). کاربرد فرایند تحلیلی سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری ومنطقه‌ای. نشریة هنرهای زیبا، تهران،شمارة 10، صص 21-13.
زنگی‌آبادی، علی؛ رخشانی‌نسب، حمیدرضا (1388). تحلیل آماری– فضایی نماگرهای توسعة فضای سبز شهری (‌مطالعة موردی: مناطق شهری اصفهان. مجلة محیط‌شناسی‌، سال سی و پنجم، شمارة 49، صص 105-116.
شکری‌فیروز‌جاه، پری (1390). تأثیر پراکنش فضایی کاربری‌های شهری تبریز بر آلودگی هوا. پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، دانشگاه پیام نور تهران، سال دوم، شمارة سوم، صص 82-76.
شکویی، حسین (1385). محیط زیست شهری. تبریز: انتشارات مؤسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی.
شمس‌الدینی، نرگس؛ عرب‌زاده، سمیرا؛ زارع، رضوان؛ صفایی، فاطمه (1391). آلودگی هوا و اثرات آن، اولین همایش ملی حفاظت و برنامه ریزی محیط زیست، صص35-54.
 صفوی، سید‌یحیی؛ علیجانی، بهلول (1385). بررسی عوامل جغرافیایی در آلودگی هوای تهران. پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 58، صص 112-99.
عطائی، محمد (1387). انتخاب محل مناسب برای احداث کارخانة آلومینا- سیمان با استفاده از روش الکتر. نشریة بین‌المللی علوم مهندسی، تهران،شمارة 9، جلد 19، صص 63-55.
قربانی، رسول؛ حسین‌زاده‌دلیر، کریم؛ شکری‌فیروزجاه، پری (1391). بررسی وضعیت آلودگی هوای شهر تبریز براساس مؤلفه‌های اصلی. نشریة علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی (دانشگاه تبریز)، صص 89-108.
قربانی‌سالخورد، رضوان؛ مباشری، محمدرضا؛ رحیم‌زادگان، مجید (1389). توانایی داده های سنجنده مودیس در تحلیل های کیفی و کمی کیفیت هوا در مناطق شهری،پژوهش های اقلیم شناسی، شماره4-3، صص 74-61.
کریمی، محسن (1348). بررسی نقش رودخانة زاینده‌رود و پارک‌های اطراف آن در کاهش آلودگی هوای اصفهان، دوازدهمین کنفرانس ژئو فیزیک.
مالچفسکی، یاچک (1385). سامانة اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند‌معیاری. ترجمة اکبر پرهیزگار و عطا غفاری‌گیلانده. تهران: انتشارات سمت، چاپ چهارم، 598ص.
محمدی، حسین (1385). ارتباط عناصراقلیمی و آلاینده‌های هوای تهران با مرگ‌و‌میرهای ناشی از بیماری‌های قلبی (1999-2003). مجلة پژوهش‌های جغرافیایی دانشگاه تهران، شمارة 58، صص 66-47.
محمدی، حسین (1390). آب‌و‌هواشناسی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول، 194ص.
معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری تبریز (1390). آمار‌نامة شهرداری کلان‌شهر تبریز. چاپ اول، 161ص
معروف، محمدصادق؛ نائینی، امین؛ موسوی، محمود (1381). بررسی پتانسیل تشکیل مه‌دود فتوشیمیایی ناشی از صنایع در مشهد. نشریة نیوار، شماره45-44، صص 44-31.
مهندسان مشاور زیستا، 1385، طرح تفصیلی تبریز، جمع بندی مطالعات وضع موجود، شهرداری تبریز، 83ص
مهندسین مشاورة سبزینه‌راه (1380). مطالعات امکان‌سنجی قطار شهری تبریز بزرگ، سیستم حمل‌و‌نقل همگانی سریع تبریز. تبریز: شهرداری تبریز، 284ص.
مؤمنی، منصور (1387). مباحث نوین تحقیق در عملیات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم، 360ص.
میرفخرالدینی، حیدر (1389). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه (MADM)، مطالعة موردی: مراکز بهداشتی و درمانی یزد. مجلة مدیریت سلامت. تهران، شمارة 43، صص 62-51.
 نورزاده، فرهاد (1386). بررسی آلودگی و منابع آلایندة هوا در سطح شهر تبریز. پایان‌نامه­کارشناسی­ارشد.­دانشگاه زنجان، 221ص.
نیازی، حسن؛محمدزاده، رحمت (1389). بررسی عوارض زیست‌محیطی و انسانی ترافیک درون شهری تبریز، نشریة علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، دانشگاه تبریز، شماره 34، صص 216-191.
 
Abdulkareem, A.S.,(2005). "Urban Air Pollution Evaluation by Computer Simulations: A Case Study of Petroleum Refining Company Nigeria, Leonardo Journal of Sciences, ISSN 1583-0233, p.17-28.
Brito, A., Almeida, A., Mota, C.( 2010). A multicritia model for risk sorting of natural gas pipelines based on ELECTRE TRI integrating utility theory. European journal of operational research. 200. 812-821.
Gouveia, C., Cerdeira. R., Garcia J.M, Nogueira M. and Coelho L. M.R, (2002)."Numerical Modeling for studying the Impact of urban Air Pollution in Natural Reserves around Setubal City' 'International, 6p.
Roy, B., (1990). The outranking approach and the foundations of ELECTRE methods, Reading in multiple criteria decision aid, C.A. Bana e Costa, ed. Springer-Verlag, Beling. p 155-156.
Roy, B., (1991). ''The Outranking  Approach and the  Foundation of ELECTRE Methods''. Theory and Decision. pp 49-73.
  Tille, M., Dumont, A. G.,( 2003). " Methods of Multicriteria Decisions Analysis Within the Road Projects like an Element of the Sustainability". 3rd Swiss Transport Research Conference. Pp. 19-21.