بررسی و تحلیلی بر ‌‌شاخص‌های محیطی اثرگذار بر سلامت زیست شهری در کلانشهر قم

نویسندگان

1 استاد تمام دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تهران

چکیده

اهمیت و نقش محیط زیست و کیفیت محیطی، در شکل­دهی رفتار، فرهنگ اجتماعی و در نهایت سلامت شهری شهروندان، به­عنوان زیربنای توسعه ملی و اجتماعی، باعث شده است تا امروزه مطالعات عمیق و گسترده­ای با محوریت موضوع کیفیت محیطی و سلامت شهری در ابعاد گوناگون به انجام برسد. با علم به بدیهی بودن آثار برنامه­ریزی محیطی بر سلامت شهری و بازخورد آن که می­تواند به ­صورت اطلاعات علمی و عملی، منشا تحولات گسترده در سیاست­گذارای کلان اجرایی حوزه سلامت شهروندان باشد، پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و پیمایشی و با استفاده از 322 پرسشنامه بر اساس مدل نمونه­گیری کوکران، به بررسی این موضوع در سطح مناطق هشت گانه شهر قم پراداخته است. نتایج این مطالعه با استفاده از نرم­افزارهای SPSSو ArcGISو مدل  TOPSISدرجهتِ پاسخ به سؤالات نشان ‌‌می‌دهد که هشت منطقة مورد بررسی، متأثر از شرایط محیطی مورد بررسی، دارای نوعی ‌‌تقسیم‌بندی فضایی از بُعد شاخصهای کیفیت محیطی و سلامت زیست ‌‌شهری هستند. به‌طوری‌‌که مناطق 4، 3، 1 و 7 با توجه به شرایط ‌‌مطلوب‌تر ‌‌شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خانوار، از‌منظر و کیفیت محیطی بهتری نسبت ‌به مناطق 8، 5، 6 و 2 برخوردارند. دیدگاه ساکنان مناطق 1، 4، 3 و 7در‌زمینة بهره‌‌مندی از شاخص‌‌های سلامت، نشان‌‌دهندة وضعیت مطلوب‌‌تر آن‌‌ها در قیاس با سایر است. در‌نهایت و در مسیر پاسخ به سؤالات تحقیق، مشخص شد که علل وجود تفاوت‌‌های مناطق مختلف از جهت سلامت شهری، وجود تفاوت در شاخص‌‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خانوار و تأثیر آن بر کیفیت محیطی و تعامل با مدیریت شهری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

As Analysis of Effective Environmental Factors on Urban Life Health in Iranian Metropolis Case Study: Metropolis of Qom

نویسندگان [English]

  • Dr.keramatollah ziyari 1
  • Dr.ahmad poorahmad 1
  • Dr.hosein hataminejad 2
  • Ali mahdi 3
1
2
3
چکیده [English]

City, as the habitat and settlement area of of the urban man, reqires the meeting of the standards that at one
glance can be called "quality and health standards". Biological health is, in fact, a multi-dimensional and
complex concept that has been emphasized by thinkers of urban and social sciences. The present study, with the
knowledge of the importance of this issue, has examined the issue of urban ecological health in terms of
environmental studies. This research, which is an applied and its research method is based on field and
descriptive-analytic studies, has focused on environmental variables and ecosystem health. According to the
Cochran model, 322 questionnaires were distributed among household heads (level of analysis) of eight
metropolitan areas of Qom (study area) Finally, for analyzing and studing the data, using SPSS and ArcGIS
software and the Topsis model as one of the most useful methods for decision making, the following questions
were discussed. The results of this study to answer the questions show that the eight studied areas, influenced by
socioeconomic, cultural and interactions with urban management, have a spatial division of the dimension of
environmental quality and ecosystem health. As regions 4, 3, 1 and 7, according to the most favorable
conditions, social, cultural and economic indicators of the household have better quality and environmental
quality than areas 8, 5, 6 and 2. So that the viewpoint of residents of regions 1, 4, 3 and 7 on the use of health
indicators indicates their favorable situation compared to others. Finally, in response to research questions, it was
determined that the reasons for the differences between different regions in terms of urban health are the
existence of differences in social, economic and cultural indicators of the household and its impact on
environmental quality and interaction with urban management.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Environmental Health
  • Urban Environment
  • Environmental Health Indicators
  • Urban Environmental Indicators
  • Metropolis of Qom
امینی، نجات؛ یداللهی، حسین؛ اینانلو، صدیقه. (1385). رتبه‌‌بندی سلامت استان‌‌های کشور، فصلنامة علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، صاحب امتیاز: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی – مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، سال پنجم، شمارة 20، صص 48-27.
اورنگ، ملاحت. (1386). سنجش کیفیت محیط در بازسازی‌‌های پس از سانحه (مطالعة موردی: فضاهای عمومی شهر بم). پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس.
بحرینی، حسین. (1377). فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیورانی، حسین؛ غفران، علی. (1388). تبیین و به‌‌کارگیری مدل تصمیم‌‌گیری چند‌معیارهTOPSIS  برای رتبه‌‌بندی مناطق مختلف شهری از ‌منظر جرم و بزهکاری. فصلنامة کارآگاه، سال دوم، صاحب امتیاز:  دفتر تحقیقات کاربردی پلیس آگاهی ناجا، شمارة ۸‌. صص 150-131.
پاپلی یزدی، محمدحسین؛ رجبی سناجردی، حسین. (1386). نظریه‌‌های شهر و پیرامون. تهران: انتشارات سمت.
پورابراهیم، شراره. (1393). ارزیابی سهم مؤلفه‌‌های پایداری در سلامت محیط شهری کلانشهر اراک. فصلنامة انسان و محیط زیست، صاحب امتیاز: دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات تهران، شمارة 28، صص 73-63.
جنیدی، نعمت‌الله؛ صادقی، محمد؛ ایزدی، مرتضی؛ رضا رنجبر. (1389). مقایسة شاخص‌‌های عملکردی بیمارستان‌های تهران با استانداردهای کشوری. مجلة طب نظامی، صاحب امتیاز: دانشگاه  علوم پزشکی بقیه ­الله (عج)،  ورة دوم، شمارة چهارم، صص 228-223 .
حاتمی‌‌نژاد، حسین؛ مهدی، علی؛ مهدیان بهنمیری، معصومه. (1392)، بررسی سلامت‌‌زیست ساکنان محله‌های حاشیه‌‌نشین از ابعاد امنیت غذایی و سلامت تغذیه (‌مورد پژوهش: محلة شادقلی‌‌خان قم). مجلة نگرش‌‌های نو در جغرافیای انسانی، صاحب امتیاز: دانشگاه  آزاد گرمسار، سال پنجم، شمارة دوم، صص 72-53‌.
حاجی‌نژاد، علی؛ رفیعیان، مجتبی؛ زمانی، حسین. (1389). بررسی متغیّرهای فردی مؤثر بر رضایت‌مندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی (مطالعة موردی: مقایسة بافت قدیم و جدید شهر شیراز). مجلة جغرافیا و توسعه، صاحب امتیاز: دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارة 17، صص 82-‌63.
زیاری، کرامت‌‌الله؛ طاوسیان، علی؛ سلمانی، محمدعلی؛ رضایی، حجت. (1393). برآورد و سطح‌‌بندی توسعة محله‌‌ای با تأکید بر مؤلفه‌‌های سرمایة اجتماعی (مطالعة موردی: محله‌های شهر ابرکوه). مجلة پژوهش و برنامه‌‌ریزی شهری، صاحب امتیاز،: دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، سال‌‌پنجم، شمارة 18، صص76-56.
سازمان مسکن و شهرسازی استان قم. (1377). سازمان مسکن و شهرسازی استان قم، بخش مطالعات آمایش استان،شاخص‌‌های مسکن، جمعیت،‌ مهاجرت وحاشیه‌‌نشینی در شهرستان قم.
سام‌آرام، عزت‌‌الله؛ امینی یخدانی، مریم. (1388). بررسی وضعیت سلامت زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی قم. فصلنامة علمی- ترویجی بانوان شیعه، صاحب امتیاز: موسسه شیعه شناسی قم، سال ششم، شمارة 21‌، صص160-134‌.
شماعی، علی؛ پوراحمد، احمد. (1384). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبیبیان، منوچهر؛ منصوری، یاسر. (1392). ارتقای کیفیت محیطی و رضایتمندی از زندگی در محله‌های جدید با اولویت‌‌بندی اقدامات براساس نظر‌‌های ساکنان (نمونة موردی: کاشان). فصلنامة محیط ‌‌شناسی. صاحب امتیاز: داشگاه تهران، دورة 39، صص16-1.
فرید، یدالله. (1368). جغرافیا و شهرشناسی. انتشارات دانشگاه تبریز.
لطفی، صدیقه؛ مهدی، علی؛ مهدیان بهنمیری، معصومه. (1392). ارزیابی شاخص‌‌های شهر سالم در منطقة 2 شهر قم. فصلنامة علمی- پژوهشی مطالعة توسعة اجتماعی- فرهنگی. صاحب امتیاز: موسسه آموزش عالی سبز، سال اول، شمارة دوم، صص 99-76.
لطفی، صدیقه؛ مهدیان بهنمیری، معصومه؛ مهدی، علی. (1393). تحلیلی بر روند گسترش کالبدی شهر و اثرات آن بر کیفیت محیط زیست شهری. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه‌‌ای، صاحب امتیاز،: دانشگاه مشهد، سال 12، شماره 22، صص 128-105.
مختاری ملک‌‌آبادی؛ رضا؛ مرصوصی، نفیسه؛ حسینی، سیدعلی؛ غلامی، محمد. (1393). سنجش و ارزیابی شاخص‌‌های پایداری اجتماعی- فرهنگی در شهرهای استخراجی (مطالعة موردی‌: شهر استخراجی عسلویه). مجلة پژوهش و برنامه‌‌ریزی شهری، صاحب امتیاز،: دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، سال پنجم، شمارة 19، صص 91-‌110.
مدنی‌‌پور، علی. (1384). طراحی فضای شهری؛ نگرشی بر فرایندهای اجتماعی و مکانی. ترجمة فرهاد مرتضایی. تهران: شرکت پردازش و برنامه‌‌ریزی شهری.
مهدی، علی. (1390). بررسی و تحلیلی سلامت زیست و دسترسی به شاخص‌‌های سلامت در محله‌های حاشیه‌‌نشین، (مورد مطالعاتی: محلة شادقلی خانِ شهر قم). پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران.
مهدی، علی؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی‌‌نژاد، حسین. (1393). بررسی و تحلیل سلامت زیست و دسترسی به شاخص‌‌های سلامت در محله‌های حاشیه‌‌نشین (مورد مطالعاتی: محلة شادقلی‌‌خان). فصلنامة جغرافیا و برنامه‌‌ریزی، صاحب امتیاز: دانشگاه تبریز، سال 18، شمارة 49، صص 293-259.
مهدی، علی؛ زالی، نادر؛ طورانی، علی؛ مهدیان بهنمیری، معصومه. (1392). تحلیلی بر عملکرد مدیریت شهری مهاباد از‌منظر مشارکت و رضایتمندی شهروندی. فصلنامة پژوهش‌‌های بوم‌‌شناسی شهری، صاحب امتیاز: دانشگاه پیام نور، دورة 4، شمارة 8، صص 61-43.
یوسفی، مهدی؛ اکبری ساری، علی؛ اولیایی منش، علیرضا؛ عرب، محمد. (1389). روش‌‌های تخصیص مبتنی‌بر نیاز منابع نظام سلامت و ارزیابی وضع موجود تخصیص به استان‌‌‌های ایران. مجلة پژوهشی حکیم، صاحب امتیاز: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دورة 13، شمارة دوم، صص20-10.
 
Amos .F. (1989). Strengthening Municipal Government?  Cities 6, pp.202-208.
Curvy, Leslie, Minh, Luong, Harlan M. Krumholz, John Gaddis, Paul Kennedy, Stephen Rulisa, Lauren Taylor, Elizabeth H. Bradley. (2010). Achieving large ends with limited means: grand strategy in global health, www.Elsevier.com, pp. 82-86 .
Fryback.g,Dennis. (2010). Professor Emeritus, Population Health Sciences University of Wisconsin-Madison, measuring health related quality of life, Workshop on Advancing Social Science Theory: The Importance of Common Metrics, The National Academies, Division of Behavioral and Social Sciences and Education, Washington, D.C., February, 2010.
Frye,Victoria, Sara Putnama and Patricia O,Campo(2008), Whither gender in urban health?  Journal Health & Place 14, Health & Place 14, pp. 616- 622 .
Hwang, C.L.and Yoon,K. (1981). Multiple Attributes Decision Making Methods and Applications, Berlin:Springer.
Jackson, Laura. (2003), The relationship of urban design to human health and condition, journal Landscape and Urban Planning 64, www.elsevier.com, pp. 191-200 .
Lansing, J. B.and Marans, R.W. )1969(. Evaluation of Neighborhood Quality,AIP Journal,May,195-199.
Marshall,Julian D,.E.McKone, Thomas., Deakin, Elizabeth.,& W.Nazaroff, William.(2005). Inhalation of motor vehicle emissions: effects of urban population and land area. Journal of Atmospheric Environment. 39(2): 283-295.
Sohel Rana M.D. (2009). Status of water use sanitation and hygienic condition of urban slums: A study on Rupsha Ferighat slum, Khulna, www.elsevier.com, pp. 322-328 .
Van Poll,R.(1997). The Perceived Quality of Urban Environment:A multi-attribute evaluation University of Groningen.
Vearey, Joanna, Ingrid Palmary, Liz Thomas b, Lorena Nunez, Scott Drimie (2010). Urban health in Johannesburg: The importance of place in understanding intra-urban inequalities in a context of migration and HIV, journal homepage: www.elsevier.com/locate/health place, pp. 694- 702