تحلیلی بر عوامل مؤثر در رقابت‌پذیری شهری بر پایۀ روش سناریونویسی (مورد شناسی: شهر تبریز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز

چکیده

توانایی شهرها برای حفظ موقعیت رقابتی‌شان در منطقه‌ای خاص با هدف بهبود کیفیت زندگی، از مسائل عمدۀ آن‌ها برای توسعه است. هدف از رقابت‌پذیری شهری، ایجاد شرایط و چارچوبی است که در آن، هم بنگاه‌ها و هم جامعه بتوانند در یک زمان رقابت‌پذیر بوده و به‌تبع آن در جامعه رونق و کامیابی ایجاد کنند. تحقیق حاضر تلاش دارد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر در رقابت‌پذیری شهر تبریز پرداخته و جایگاه هر یک از مؤلفه‌ها و شاخص‌های رقابت‌پذیری شهری را مشخص کند؛ بنابراین دو سطح از محیط شهری شاملِ عوامل محیط خارجی و محیط داخلی مؤثر بر رقابت‌پذیری شهر تبریز شناسایی شد. به‌منظور شناسایی عوامل خارجی با استفاده از تحلیل PESTLE، فرصت‌هاو تهدیدها در شش حوزۀ اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، تکنولوژیکی، قانونی و محیطی و برای شناسایی عوامل داخلی نیز با مطالعۀ نظرات محققان مختلف در چهار دستۀ عوامل انسانی، سازمانی، فیزیکی و اقتصادی گروه‌بندی شدند؛ سپس با به‌کارگیری تکنیک دلفی و اخذ آرای 15 نفر خبره، زیرمؤلفه‌های عوامل خارجی و داخلی شناسایی شدند. پس از تبیین مؤلفه‌ها، به رتبه‌بندی و استخراج ماتریس تأثیرگذاری عوامل بر یکدیگر با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک پرداخته شد و حالت‌های باورکردنی در رقابت‌پذیری شهر تبریز با رویکرد آینده‌نگاری تدوین شد. برای شناسایی حالت‌های محتمل از میان آینده‌های باورکردنی، از مشارکت 40 نفر از دانش‌آموختگان و مدیران اجرایی از‌طریق امتیازدهی بر‌اساس طیف لیکرت استفاده شد و 28 حالت محتمل به‌دست آمد. نتایج نشان می‌دهد، از بین چهار سناریوی وضعیت‌های «مطلوب»، «بهبود»، «هشدار» و «بحران»، سناریوی وضعیت «بهبود» با امتیاز 62.8 با شرایط رقابت‌پذیری شهر تبریز تناسب بیشتری دارد. در این سناریو توجه به تحقیق و توسعه و پیوند آن با بخش‌های اقتصادی، وجود امنیت نسبتاً پایدار برای افزایش جذب کارگران ماهر، ایجاد تغییرات در اقتصاد منطقه به‌واسطۀ فعالیت صنعتی و فعال‌شدن چند شهرک صنعتی در ناحیۀ شهری، تشویق، حمایت و تسهیل بسترهای کارآفرینی توسط دولت و افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی با تمرکز بر شهر از موارد مدنظر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Effective Factors on Urban Competitiveness Based on Scenario, Case Study: Tabriz City

نویسندگان [English]

  • dr.rasool ghorbani 1
  • shamsollah kazemizad 2
1
2
چکیده [English]

The ability of the urban population to maintain a competitive position in a particular region among other cities is aimed at improving the quality of life of major issues for development. In fact, the goal of urban competitiveness is to create a framework in which both firms and society can compete at a time and in society they will boom and prosper.  The present research tries to identify and prioritize the factors affecting the competitiveness of Tabriz city using descriptive-analytical method and the location of each of the components and indicators of urban competitiveness. Therefore, two levels of urban environment, including environmental factors and internal factors influencing competitiveness of Tabriz city, were identified. PESTLE analysis was used to identify external factors opportunities and threats were categorized in six economic, social, political, technological, legal, and environmental fields and identifying internal factors by studying the views of different scientists and using the Delphi technique in four categories human, organizational, physical and economic factors were classified. After defining the components, the factors were mutually matched to the ranking and extraction of each other by Mic Mac and believing modes in the competitiveness of Tabriz city was formulated with a futuristic approach. To identify possible states among believable futures a total of 40 graduates and executive directors were selected through scoring using Likert scale. There were 28 possible scenarios. The results show that among the four scenarios of desirable situations, improvement, warning and crisis improvement scenario with a score of 62.8 is more compatible with the competitiveness of Tabriz city. In this scenario, attention to research and development and its linkage with economic sectors, having relatively stable security to increase the attraction of skilled workers, changes in the economy of the region due to industrial activity and the activation of several industrial towns in the urban area, and encouragement, support and facilitation of entrepreneurship by the government and increased investment by the private sector, it focuses on the city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • urban competitiveness
  • scenario writing
  • PESTLE analysis
اسکندری‌ثانی، محمد؛ پیله‌ور، علی‌اصغر؛ رضایی‌نسب، آزاده. (1396). سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای درجهت توسعۀ پایدار (موردشناسی: استان خراسان شمالی). فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دورۀ 7، شمارۀ 24، صص 70-57.
اسماعیل‌زاده، حسن؛ خاوریان گرمسیر، امیررضا؛ کانونی، رضا. (1393). راهبرد پژوهی در سایۀ عوامل کلان‌محیطی در گردشگری شهری با استفاده از مدل‌های کمّی و کیفی (نمونۀ موردی: توسعۀ گردشگری شهر یزد). فصلنامۀ گردشگری شهری، دانسگاه تهران، دورۀ 1، شمارۀ 1، صص 33-17.
پورمحمدی، محمدرضا؛ قربانی، رسول؛ طورانی، علی (1396). تبیین سناریوی مطلوب توسعۀ یکپارچه ناحیه‌ای و راهبردهای بهینۀ تحقق آن (مطالعۀ موردی: شهرستان مینودشت).فصلنامه جغرافیا، انجمن جغرافیایی ایران، سال 15، شمارۀ 54، صص 22-5.
داداش‌پور، هاشم؛ احمدی، فرانک (1389). رقابت‌پذیری منطقه‌ای به‌مثابۀ رویکرد نوین در توسعۀ منطقه‌ای، فصلنامۀ راهبرد یاس، مرکز پژوهشی مطالعات راهبردی توسعه، شمارۀ 22، صص 81-51.
ربیعه، مسعود؛ خواجویی، محسن .(1392). تبیین راهبردهای رقابت‌پذیری شهر تهران. فصلنامۀ مطالعات مدیریت راهبردی، دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 15، صص 56-37.
شریف‌زادگان، محمدحسین؛ ندایی، طوسی، سحر. (1394) چارچوب توسعۀ فضایی رقابت‌پذیری منطقه‌ای در ایران (مورد پژوهی: استان‌های 30‌گانه). نشریۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شمارۀ 20، صص 20-5.
عزمی، آییژ. (1387). جایگاه توسعۀ اجتماعی ایران در راستای سند چشم‌انداز. فصلنامۀ راهبرد یاس، مرکز پژوهشی مطالعات راهبردی توسعه،، شمارۀ 15، صص 115-97.
عسگری، علی. (1390). درس‌هایی از برنامه‌های توسعۀ اقتصاد شهری­دهۀ اول­قرن بیست‌و‌یکم، کنفرانس­اقتصاد­شهری، مشهد.
فروزنده دهکردی، لطف‌اله؛ شیره‌پز آرانی، علی اصغر؛ جندقیان بیدگلی، سعید رضا (1390). برنامه‌ریزی ناحیه‌ای با استفاده از برنامه‌ریزی بر مبنای سناریوها (تبیین الگوی چشم‌انداز ناحیه کاشان)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، سال 1، شماره 3، صص39-56.
قربانی، رسول؛ جعفری، فیروز؛ معبودی، محمدتقی؛ حسین‌آبادی، سعید؛ غراوی، محمد؛ جوادزاده اقدم، هادی؛ ظفری، داریوش؛ نوشاد سمیه؛ قاسمی، معصومه (1393). نگرشی بر الگوهای نوین آمایش شهری، تبریز: انتشارات فروزش.
کریمی موغاری، زهرا؛ ابونوری، اسماعیل؛ زبیری، هدی (1390). بررسی نقش انسجام اجتماعی در توسعۀ اقتصادی. فصلنامۀ علمی پژوهشی برنامه‌ریزی و بودجه، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، سال 16، شمارۀ 4، صص 214-183.
گل‌شیری اصفهانی، زهرا؛ خادمی، حسین؛ صدیقی، رضا. (1388). تأثیر انسجام اجتماعی بر میزان مشارکت روستاییان (مطالعۀ موردی: بخش گندمان بروجن). فصلنامۀ روستا و توسعه، موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، سال 12، شمارۀ 1، صص 167-147.
گلکار، کوروش. (1384). چشم‌انداز شهر/ محله، پیشنهاد یک چارچوب مفهومی برای صورت‌بندی بیانیۀ چشم‌انداز. مجلۀ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شمارۀ 24، صص 25-36.
نظم‌فر، حسین؛ عشقی چهاربرج، علی؛ علوی، سعیده. (1396). بررسی وضعیت رقابت‌پذیری اقتصادی شهرهای ایران، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، دوره 5، شماره 20، صص 38-23.
وارث، سید حامد؛ محمدی، شاپور؛ پروندی، یحیی (1391). تأثیر رقابت‌پذیری جهانی بر کامیابی اقتصادی کشورها: ارائۀ مدلی برای ارتقای رقابت‌پذیری ملی ایران. فصلنامۀ علوم مدیریت ایران، انجمن علوم مدیریت ایران، دورۀ 7، شمارۀ 26، صص 48-25.
Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., Roubelat, F. (2009). Structural Analysis with the MICMAC Method & Actors’ Strategy with MACTOR Method. Futures Research Methodology, 3rd edn. Futures Research Methodology. The Millennium Project, Washington DC.
Begg, I. (1999). Cities and competitiveness, Urban Studies. 36(5/6), 795-809.
Bruneckiene, J., Cincikaite, R., Kilijoniene, A. (2012). The specifics of measurement the urban competitiveness at the national and international level. Engineering Economics, 23(3), 256-270.
Esko Lange, F. (2009). Urban governance, an essential determinant of city development. World vision institute for research and development, Bonn: University of Bonn.
Hill, Charles W.L., Jones, Gareth R. (2013). Strategic management theory: an integrated approach, Publisher: Cengage Learning; 11 editions.
Husso, M. (2011). Analysis of competition in the mobile phone markets of the United States and Europe. Master's thesis, Department of Management and International Business, Aalto University, School of Economics.
Jiang, Y., Shen, J. (2010). Measuring the urban competitiveness of Chinese Cities in 2000, Cities, 27(5), 307-314.
Kresl, P.K. (2007). Planning cities for the future: the successes and failures of urban economic strategies in Europe (Northampton, MA: Edward Elgar Publishing), 171.
Kwon, S., Kim, J., Oh, D. S. (2012). Measurement of urban competitiveness based on innovation indicators in six metropolitan cities in Korea. World Technopolis Review, 1(3), 177-185.
Singhal, S., McGreal, S., Berry, J. (2013). An evaluative model for city competitiveness: Application to UK cities. Land Use Policy, 30(1), 214-222.
Sinkiene, J. (2009). Competitiveness factors of cities in Lithuania. Viesoji politika ir administravimas, 29, 47-53.
Uropean Commission. (1999). Sixth Periodic Report on the Social and Economic Situation and Development of Regions of the European Union (Office for Official Publications of the European Communities: Luxemburg), 242.
Webster, D., Muller, L., (2000). Urban competitiveness assessment in developing country urban regions: the road forward, the World Bank, Washington D.C.
www.gucp.org/en (2008). Global Urban Competitiveness Project (GUCP) and the Global Competitiveness Report 2010-2011©2010 World Economic Forum.
Yongqiang, Li. (2005). Conceptual model for urban competitiveness. Southwestern University of Finance and Economics, sep., 4(9).