شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تغییر کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری با تأکید بر اقتصاد سیاسی و طرح‌های توسعه (نمونۀ موردی: مناطق 3 و 12 کلان‌شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری طراحی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار گروه شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 دانشیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

4 استادیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

کارکرد اجتماعی فضا از مهم‌ترین کارکردهای فضاهای شهری محسوب می‌شود که امکان درگیری در تعاملات معنادار با اجتماع، اجتماعی‌شدن، شکل‌گیری حس مکان و فرصت جمع‌شدن و لذت تجربه با دیگران را در شهروندان ایجاد می‌کند. متأسفانه در شهرهای مختلف ایران طی سالیان گذشته این کارکردهای اجتماعی فضاها تحت‌تأثیر اقتصاد سیاسی و طرح‌های توسعه با تغییرات عدیده‌ای روبه‌رو شده‌اند. بدین‌منظور، تحقیق حاضر با هدف شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار اقتصاد سیاسی و طرح‌های توسعه بر تغییر کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری جدید (منطقۀ 3) و قدیم (منطقۀ 12) کلان‌شهر تهران و ارائۀ راهکارهایی به‌منظور توسعۀ کارکردهای اجتماعی مثبت فضاهای شهری نگارش شده است؛ ازاین‌رو، روش تحقیق در پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، تحلیلی و اکتشافی است. همچنین تحلیل فضاهای شهری مورد مطالعه با بهره‌گیری از روش دلفی (نظر 16 نفر از نخبگان و مدیران) و کاربست تکنیک تحلیل اثرات متقاطع در نرم‌افزار MICMAC صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که بیشترین اثرگذاری در راستای تغییر کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری تهران (جدید و قدیم) مربوط به مؤلفه‌های عدم‌شکل‌گیری مناسب ارتباط بین اقتصاد، اجتماع و حکومت، عدم‌انسجام و ارتباط مناسب بین ابعاد و عناصر اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، عملکردی و کالبدی در طراحی فضاهای شهری و عدم‌بهره‌مندی از افراد با سلیقه‌ها و ترجیحات مختلف در رأس امور است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که تغییرات تدریجی فضاهای شهری قدیمی در سالیان گذشته و معاصرشدن آن‌ها همراه با تأثیرات مدرنیسم، باعث شده این فضاها در پاسخگویی به نیازهای روزمرۀ ساکنان ناتوان شده و نقش اجتماعی آن‌ها کاهش یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Identifying the Influencing Factors on Changing the Social Functions of Urban Spaces with an Emphasis on Political Economy and Development Plans (Case study: 3 and 12 regions of Tehran metropolis)

نویسندگان [English]

  • Leila Omidiyan Kalashgarani 1
  • Arash Saghafi Asl 2
  • Hassan Sattari Sarbangholi 3
  • Mahsa Framarzi 4
1 Ph.D. Student of Urban Designing, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
2 Assistant professor, Department of Urbanism, Tabriz branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
3 Associate Professor, Department of Architecture, Tabriz branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
4 Assistant professor, Department of Architecture, Tabriz branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The social function of space is one of the most important functions of urban spaces, which creates the possibility of engaging in meaningful interactions with society, socialization, the formation of a sense of place and the opportunity to gather and enjoy the experience with others in citizens. Unfortunately, in different cities of Iran, over the past years, these social functions of spaces have undergone many changes under the influence of political economy and development plans. For this purpose, the present study was written with the aim of Identifying the influencing factors of political economy and development plans on changing social functions of new urban spaces (region 3) and old (region 12) of Tehran metropolis and to provide solutions to develop positive social functions of urban spaces. Therefore, the research method in the present study is applied in terms of purpose and analytical and exploratory in nature. Also, the analysis of the studied urban spaces has been done using the Delphi method (opinion of 16 elites and managers) and the application of cross-impact analysis technique in MICMAC software. Findings indicate that the most effective in changing the social functions of urban spaces in Tehran (new and old) are related to the components of lack of proper formation of the relationship between economy, society and government, incoherence and proper relationship between economic, social, environmental and functional dimensions and body elements in the design of urban spaces and the lack of benefit from people with different tastes and preferences is at the forefront. The results also show that the gradual changes of old urban spaces in recent years and their modernization along with the effects of modernism, have caused these spaces to be unable to meet the daily needs of residents and their social role is reduced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban space
  • Social functions
  • Political economy
  • Development plans
  • Tehran metropolis

مراجع

ابرقویی‌فرد، حمیده؛ برومند، هدیه؛ طایفه حسینلو، اردلان؛ لطیفی، سید محمدمهدی؛ نبئی، سیده یگانه؛ نیکزاد، غزل. (1399). فضای جمعی مفهومی رو به زوال، ارزیابی کیفیت اجتماعی فضاهای شهری در بافت تاریخی شهر گرگان. هنر و تمدن شرق، پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، دورۀ هشتم، شمارۀ 28، صص 32-23.https://doi.org/10.22034/jaco.2020.217608.1139     
اپلیارد، دونالد؛ لینچ، کوین؛ مِیِر، جان. (1400). دید از جاده. ترجمۀ سیروان بهرامی، شاهو کشاورزی و علیرضا محمودنیا. کردستان: انتشارات جهاددانشگاهی.https://www.16book.ir/Default/BookDetail/14274/    
ایمانی شاملو، جواد؛ رفیعیان، مجتبی. (1395). قدرت و بازتعریف نظریۀ برنامه‌ریزی شهری (با تأکید بر دیدگاه اقتصاد سیاسی فضا). راهبرد، پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، دورۀ بیست‌وپنجم، شمارۀ 80، صص 319-287.https://dorl.net/dor/20.1001.1.10283102.1395.25.3.10.4  
آلتمن، ایروین. (1392). محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمۀ علی نمازیان. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.https://press.sbu.ac.ir/book_327.html 
بریاسولیس، هلن. (1394). الگوی تحلیلی تغییر کاربری زمین، رویکردهای نظری و مدل‌سازی. ترجمۀ مجتبی رفیعیان و مهران محمودی. تهران: انتشارات آذرخش.https://www.gisoom.com/book/1648543/   
بشیریه، حسین. (1389). جامعه‌شناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نشر نی.https://nashreney.com/product/ 
چلبی، مسعود. (1385). تحلیل اجتماعی در فضای کنش. تهران: نشر نی.https://nashreney.com/product/ 
ژاک، شبلینگ. (1385). جغرافیا چیست (تأملی در مسائل بنیادی جغرافیای معاصر). ترجمۀ سیروس سهامی. تهران: انتشارات محقق.https://www.gisoom.com/book/1364567/
ژلنیتس، آندری. (1393). فضا و نظریۀ اجتماعی. ترجمۀ محمود شورچه. تهران: انتشارات پرهام نقش.https://www.gisoom.com/book/1117976/
ستارزاده، داریوش؛ نقی‌زاده، محمد؛ حبیب، فرح. (1389). فضای شهری، اندیشۀ اجتماعی. علوم تکنولوژی محیط‌زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دورۀ دوازدهم، شمارۀ 4، صص 183-173.https://www.sid.ir/paper/87587/fa
سلطانی، علی؛ نامداریان، احمدعلی. (1390). تحلیل نقش فضاهای شهری در دستیابی به توسعۀ پایدار شهرها، تبیین پارادایم، ارتباط. باغ نظر، پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، دورۀ هشتم، شمارۀ 18، صص 12-3.https://www.bagh-sj.com/article_459.html
علوی‌تبار، علیرضا. (1388). اقتصاد سیاسی به‌عنوان یک برنامۀ پژوهشی. پژوهش‌های اقتصادی، دورۀ نهم، شمارۀ 2، صص 192-173.https://ecor.modares.ac.ir/article-18-2343-fa.html
قلمبر دزفولی، مریم؛ نقی‌زاده، محمد. (1393). طراحی فضای شهری به‌منظور ارتقای تعاملات اجتماعی (مطالعۀ موردی: بولوار بین‌محله‌ای). هویت شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دورۀ هشتم، شمارۀ 17، صص 24-15.https://dorl.net/dor/20.1001.1.17359562.1393.8.17.2.5   
گل، یان. (1397). زندگی در فضای میان ساختمان‌ها. ترجمۀ شیما شصتی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.https://www.gisoom.com/book/1588401
لنگ، جان. (1395). آفرینش نظریۀ معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.https://www.gisoom.com/book/11200022
لینج، کوین. (1395). سیمای شهر. ترجمۀ منوچهر مزینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.https://www.gisoom.com/book/11279194
مردعلی، محسن؛ حسین‌پور، رضا؛ امیری، الهام. (1391). مدخلی بر اقتصاد سیاسی نظام شهری در ایران با تأکید بر کلان‌شهر تهران. تهران: انتشارات مدیریت فناوری اطلاعات و مرکز اسناد.https://www.shahrsazionline.com/35517  
موحد، علی؛ آهنگری، نوید؛ حسینی، فرشته. (1394). بررسی کارکرد فضاهای عمومی شهری و نقش آن در توسعۀ پایدار اجتماعی (مورد مطالعه: شهر بوکان). توسعۀ محلی (شهری-روستایی)، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دورۀ هفتم، شمارۀ 12، صص 102-79.https://doi.org/10.22059/jrd.2015.58435  
نقی‌زاده، محمد. (1395). تحلیل و طراحی فضاهای شهری. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.https://www.gisoom.com/book/1722681  
وایت، ویلیام هالینگزورث. (1392). زندگی اجتماعی در فضاهای شهری کوچک. ترجمۀ میترا حبیبی و محمدهادی غیاثی. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.https://www.gisoom.com/book/1975675  
 
Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., & Roubelat, F. (1999). Structural analysis with the MICMAC method & Actor's strategy with MACTOR method. Futures Research Methodology, American Council for the United Nations University: The Millennium Project (1999).https://www.semanticscholar.org/
Austin, G. (2014). Green Infrastructure for Landscape Planning, Integrating human and natural systems. London & New York: Routledge.https://www.routledge.com/ 
Bakır, N.Y., Doğan, U., Güngör, M.K., & Bostanc, B. (2018). Planned development versus unplanned change: The effects on urban planning in Turkey. Land Use Policy 77, 310–321. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.05.036   
Beatley, T. (2012). Green Urbanism: Learning from European Cities. Washington D.C.: Island Press. https://www.amazon.com/ 
Bell, S. (2012). Landscape Pattern, Perception and Process. Oxon: Routledge.https://www.amazon.com/
Cao, J., & Kang, J. (2019). Social relationships and patterns of use in urban public spaces in China and the United Kingdom. Cities, 93, 188-196.https://doi.org/10.1016/j.cities.2019.05.003
Carmona, M. (2019). Principles for public space design, planning to do better. Urban Design International, 24, 47-59.https://doi.org/10.1057/s41289-018-0070-3
Carmona, M., Heath, T., Oc, T. & Tiesdell, S. (2003). Public Spaces Urban Spaces: The dimension of urban design. 1st edn. London, Architectural Press.https://www.routledge.com/
Cheliotis, k. (2020). An agent-based model of public space use. Computers, Environment and Urban Systems, 81, 1-12.https://doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2020.101476
Collins, D. & Stadler, S. L. (2020). Public Spaces, Urban. International Encyclopedia of Human Geography (Second Edition), 2020, 103-111.https://shop.elsevier.com/
Galan, J. (2015). Landscape in Green Infrastructures & Interscalar Planning. Aalto, Finland: Aalto University.
https://aaltodoc.aalto.fi/handle/123456789/17239 
Haase, D., Pauleit, S., & Randrup, T. B. (2020). Urban open spaces and the urban matrix: elements, form and functions. In M. Jansson, & T. B. Randrup, Urban Open Space Governance and Management (pp. 30-50). Oxon: Routledge.https://www.taylorfrancis.com/
Harvey, D. (2006). The political economy of public space. In S.Low & N. Smith (Eds). The politics of public space. pp. (17-34) Routledge. London.https://www.routledge.com/ 
Latham, A., & Layton, J. (2019). Social infrastructure and the public life of cities: Studying urban sociality and public spaces. Geography Compass, 13(7), 1-14.https://doi.org/10.1111/gec3.12444
Mehta, V. (2014). Evaluating Public Space. Journal of Urban Design, 19(1), 53–88.https://doi.org/10.1080/13574809.2013.854698
Perovic, S., & Kurtovic Folic, N. (2012). Visual Perception of Public Open Spaces in Niksic. Social and Behavioral Sciences, 68, 921-933.https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.12.277
Praliya, S., & Garg, P. (2019). Public space quality evaluation: prerequisite for public space management. The Journal of Public Space, 4(1), 93-126.https://doi.org/10.32891/jps.v4i1.667  
Ramlee, M., Omar, D., Mohd Yunus, R., & Samadi, Z. (2015). Revitalization of Urban Public Spaces: An Overview. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 201, 360-367.https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.08.187 
Scheiber, S. (2020). A Mixed Method Approach to develop proposals for Malta's Urban Open Spaces to act as Green Infrastructure. In: K. Hannes, R. Falzon, A. Benozzo, M. Gemignani, P. Issari, C. Taylor, & J. Wyatt (Ed.), Qualitative Inquiry towards Sustainability. European Congress of Qualitative Inquiry Proceedings. Malta. Retrieved June 19, 2020. https://www.researchgate.net/publication/339999244_Qualitative_Inquiry_towards_Sustainability_European_Congress_of_Qualitative_Inquiry_ Proceedings_2020#fullTextFileContent . 
Scheiber, S. (2022). Re-designing urban open spaces to act as green infrastructure – the case of Malta. Transportation Research Procedia, 60, 148–155.https://doi.org/10.1016/j.trpro.2021.12.020
Tian, L., & Shen, T. (2011). Evaluation of Plan Implementation in the Transitional China: A Case of Guangzhou City Master Plan. Cities, 28(1), 11-27. https://doi.org/10.1016/j.cities.2010.07.002
Toth, A., & Damyanovic, D. (2019). Planning and Implementation of Green Infrastructure in Austrian Cities. Vienna: University of Natural Resources and Life Sciences, Vienna.https://www.researchgate.net/publication/335000113 
Winkel, R., & Sasanoff, G. H. (1966). An Approach to an Objective Analysis of Behavior in Architectural Space. Seattle, University of Washington.https://search.worldcat.org/title/766191
جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای
دوره 14، شماره 50
فروردین 1403
صفحه 1-28

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 فروردین 1402
  • تاریخ بازنگری: 03 دی 1402
  • تاریخ پذیرش: 04 دی 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار